عملکرد قلب ما وابسته به فاکتورهای متنوعی است و یک معیار قوی برای تشخیص بیماری‌های قلبی و عروقی مختلف است. در نقایص ساختاری و بیماری‌های قلبی، عملکرد قلب به شکل‌های مختلفی تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در ابتدا ممکن است تغییر عملکرد قلب چندان محسوس نباشد و باعث بروز علامت خاصی نشود، اما با پیشرفت بیماری، ممکن است علائمی مانند: تنگی نفس و درد قفسه سینه بروز پیدا کنند.

پزشک می‌تواند عملکرد قلب را با کمک تست‌ها و آزمایش‌هایی مانند: اکوکاردیوگرافی و نوار قلب بررسی کند. اگر می‌خواهید در رابطه با این تست‌ها و عملکرد قلب اطلاعات بیشتری بدست بیاورید، تا پایان این مطلب از وبسایت دکتر امید شافع، همراه ما باشید.

منظور از عملکرد قلب چیست؟

عملکرد اصلی قلب، به جریان انداختن خون در عروق بدن است، تا مواد مغذی و اکسیژن کافی به همه سلول‌های بدن برسد.

قلب در پاسخ به سطح فعالیت بدن و شرایط محیطی، سرعت ضربان و فشار خون را تنظیم می‌کند تا نیاز بدن تامین شود. برای مثال وقتی که مضطرب هستیم یا ورزش می‌کنیم، قلب ما سریع‌تر می‌زند و فشار خون ما هم بالاتر می‌رود.

دو سیستم اصلی در بدن وظیفه هماهنگی و تنظیم عملکرد قلب را برعهده دارند:

• سیستم عصبی: سیستم عصبی به کنترل ضربان قلب کمک می‌کند. سیستم عصبی خودمختار، بخشی از سیستم عصبی است، که با ارسال سیگنال‌هایی به قلب، فعالیت آن را کنترل می‌کند.
• سیستم درون ریز: سیستم درون ریز بدن ما هورمون‌هایی را تولید می‌کند که باعث تغییر فعالیت‌های بدن می‌شوند. برای مثال بعضی از هورمون‌ها می‌توانند با تاثیر بر عروق خونی، باعث شل شدن و منقبض شدن دیواره عروق شوند و به این ترتیب بر فشار خون تاثیر بگذارند. هورمون‌هایی که از غده تیروئید ترشح می‌شوند، می‌توانند قلب را وادار کنند تا کندتر یا سریعتر از معمول فعالیت کند. به همین دلیل است که در بیماری‌های غده تیروئید و سایر اختلالات غدد درون‌ریز، می‌توان تغییرات عملکرد قلب را هم مشاهده کرد.

محل قلب کجاست؟

قلب در جلوی قفسه سینه، و کمی متمایل به سمت چپ استخوان استرنوم (جناغ) قرار دارد. قلب توسط ساختارهای مختلفی از جمله قفسه سینه محافظت می‌شود.

قلب بین ریه‌ها قرار دارد. ریه چپ کمی کوچکتر از ریه راست است تا بتواند قلب را در خود جای دهد.

اندازه قلب چقدر است؟

اندازه قلب هر کس کمی متفاوت است. به طور کلی، قلب بزرگسالان تقریباً به اندازه دو مشت گره کرده است. قلب کودکان تقریباً نصف قلب بزرگسالان و به اندازه یک مشت گره کرده است.

بعضی از بیماری‌هایی که عملکرد قلب را تحت تاثیر قرار می‌دهند، ممکن است باعث کاردیومگالی یا بزرگی غیرطبیعی قلب شوند. علت آن این است که قلب برای تامین نیاز خون موردنیاز بدن، بزرگتر و بزرگتر می‌شود تا بتواند خون بیشتری را در هر انقباض به داخل عروق هدایت کند.

وزن قلب چقدر است؟

وزن و ابعاد قلب بستگی به سن، جنس و وضعت سلامت و آمادگی بدنی افراد دارد. به طور میانگین، وزن قلب در بزرگسالان حدود 300 گرم یا 10 اونس است.

آشنایی با ساختارهای مختلف قلب

برای درک بهتر ساختار قلب، می‌توانیم بخش‌های مختلف قلب را به بخش‌های مختلف یک خانه تشبیه کنیم:

• دیواره‌های قلب
• حفرات قلب (اتاق‌ها)
• دریچه‌های قلبی (درها)
• عروق قلب (لوله کشی)
• سیستم هدایت الکتریکی قلب (سیم کشی)

بیشتر بخوانید: درمان واریس مچ پا

دیواره‌های قلب

دیواره‌های قلب ما از سه لایه متفاوت تشکیل شده‌اند. این لایه‌ها هرکدام ساختار و وظایف خاص خود را دارند:

اپی‌کارد و عملکرد قلب

بیرونی‌ترین لایه قلب اپی‌کارد نام دارد، که خود بخشی از پریکارد است. پریکارد، یک کیسه دولایه است که قلب را در برگرفته و از آن محافظت می‌کند. بین دو لایه پریکارد، مایعی وجود دارد که به فعالیت راحت‌تر قلب کمک می‌کند. عروق کرونر، که وظیفه تغذیه قلب را برعهده دارند، در این لایه قرار دارند.

اپی‌کارد از بافت همبند الاستیک و سلول‌های چربی تشکیل شده است و به تولید مایع موجود بین دو لایه پریکارد کمک می‌کند.

میوکارد

لایه میانی قلب میوکارد نام دارد. میوکارد لایه ضخیم و ماهیچه‌ای قلب است و بخش اعظم دیواره قلب را تشکیل می‌دهد. کاردیومیوسیت‌ها، سلول‌های عضلانی تخصص یافته‌ای هستند، که لایه میوکارد قلب را تشکیل می‌دهند. این سلول‌ها با انقابض خود باعث تپش قلب و پمپاژ خون در عروق می‌شوند.

ضخامت میوکارد در قسمت‌های مختلف قلب متفاوت است. در نزدیکی بطن‌ها، میوکارد ضخیم‌تر است و در بین بطن‌ها هم، میوکارد بطن چپ ضخیم‌تر از بطن راست است. علت آن این است که بطن‌ها و به خصوص بطن چپ، باید با نیروی بیشتری منقبض شوند.

اندوکارد و عملکرد قلب

داخلی‌ترین لایه قلب اندوکارد است که از سلول‌های اندوتلیال تشکیل شده و حفرات و دریچه‌های قلب را می‌پوشاند. اندوکارد لایه بسیار نازکی است که بین میوکارد و خون موجود در حفرات قلب فاصله می‌اندازد.

حفرات قلب

قلب از 4 حفره تشکیل شده است: دو دهلیز در بالا و دو بطن در پایین. این حفرات نقش مهمی در عملکرد قلب دارند و نقص یا اشکال در عملکرد هرکدام از آن‌ها، می‌تواند باعث بوجود آمدن بیماری‌ها و مشکلات جدی شود.

خون در حفرات قلب جمع شده و در هر ضربان از قلب خارج می‌شود. جریان خون در دهلیزها و بطن‌ها به دقت و با فرآیندی پیچیده کنترل می‌شود تا در هر ضربان خون کافی به سرتاسر بدن برسد.

دهلیز راست

خون کم اکسیژن از تمام سیاهرگ‌های بدن به دهلیز راست می‌ریزد. دو ورید بسیار بزرگ به نام‌های ورید اجوف فوقانی و ورید اجوف تحتانی، به دهلیز راست متصل هستند و خون کم اکسیژن را به آن منتقل می‌کنند. دهلیز راست پس از پر شدن، خون کم اکسیژن را به بطن راست منتقل می‌کند.

عملکرد قلب و بطن راست

خون پس از عبور از دریچه‌ای به نام دریچه سه لتی، وارد بطن راست می‌شود. بطن راست با انقباض خود، خون کم اکسیژن را برای تبادل گازهای تنفسی وارد شریان‌های ریوی می‌کند. در ریه‌ها، دی اکسید کربن و اکسیژن مبادله شده و خون پر اکسیژن توسط وریدهای ریوی به دهلیز چپ می‌ریزند.

دهلیز چپ

همانطور که گفتیم، خون پس از مبادله گازهای تنفسی، از طریق وریدهای ریوی وارد دهلیز چپ می‌شود. دهلیز چپ پس از پر شدن، منقبض شده و خون را از طریق دریچه میترال وارد بطن چپ می‌کند.

بطن چپ و عملکرد قلب

بطن چپ با انقباض خود، خون را در سرتاسر عروق بدن به جریان می‌اندازد. تمام خونی که از بطن چپ خارج می‌شود، وارد شریانی به نام آئورت می‌شود. آئورت بزرگترین رگ بدن است و تمام عروق دیگر بدن از آن جدا می‌شوند. بین بطن چپ و آئورت هم دریچه دیگری به نام دریچه آئورت وجود دارد.

دریچه‌های قلب

همانطور که گفتیم، اگر قلب را مانند یک خانه درنظر بگیریم، دریچه‌های قلب، مانند درهای خانه خواهند بود. دریچه‌های قلبی بین دهلیزها و بطن‌ها و همچنین در خروجی بطن‌ها قرار دارند. دریچه‌ها کمک می‌کنند تا اطمینان حاصل شود که خون در زمان مناسب و در جهت صحیح حرکت می‌کند. باز و بسته شدن دریچه‌های قلب باعث ایجاد دو صدا می‌شود که با گوشی  پزشکی از روی قفسه سینه قابل شنیده شدن هستند. در بیماری‌ها و نقایص دریچه‌ای، این صداها تغییر کرده و یا صداهای اضافه‌تری شنیده می‌شود.

چهار دریچه قلب عبارتند از:

• دریچه آئورت: این دریچه در سمت چپ قلب و در خروجی بطن چپ قرار دارد. هنگام انقباض قلب، دریچه آئورت باز شده و خون وارد شریان آئورت می‌شود تا در سرتاسر بدن جریان پیدا کند.
• دریچه میترال: دریچه میترال که دریچه دو لتی هم نامیده می‌شود، بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد. دریچه میترال اجازه جریان یافتن خون از دهلیز چپ به بطن چپ را می‌دهد و هنگام انقابض قلب از بازگشت خون به سمت دهلیز چپ جلوگیری می‌کند.
• دریچه ریوی (یا دریچه پولمونری): این دریچه در خروجی بطن راست قرار دارد و هنگام انقباض بطن راست باز شده تا خون وارد شریان پولمونر شود.
• دریچه سه لتی: این دریچه بین دهلیز راست و بطن راست قرار دارد و ساختاری سه لتی دارد و به همین دلیل است که با این نام شناخته می‌شود. دریچه سه لتی هنگام انقباض بطن راست بسته شده و از بازگشت خون به دهلیز راست جلوگیری می‌کند.

سیستم هدایت الکتریکی قلب

قلب انسان مانند موتوری است که باید برای سلامت و زنده ماندن بدن، 24 ساعته به طور موثری کار کند. عملکرد قلب وابسته به شبکه‌ای تخصصی از سلول‌ها است که سیستم هدایت الکتریکی قلب را می‌سازند.

سیستم هدایت الکتریکی قلب، به طور مداوم سیگنال‌های الکتریکی را تولید و در تمام قلب پخش می‌کند. توزیع سیگنال در قلب به شکلی است، که باعث می‌شود تا تمام فعالیت‌های قلب به طور هماهنگ و منظم انجام شوند. بخش‌های اصلی سیستم هدایت الکتریکی قلب عبارت‌اند از (به ترتیب، از جایی که سیگنال الکتریکی تولید می‌شود):

• گره سینوسی دهلیزی (SA): گره سینوسی دهلیزی (SA) مجموعه ‌ای از سلول‌های تخصص‌یافته است، که به عنوان یک ضربان‌ساز طبیعی برای قلب عمل می‌کند. گره SA در دیواره دهلیز راست قلب قرار دارد و به طور مرتب، سیگنال‌های الکتریکی را تولید و از طریق سیستم هدایت الکتریکی قلب، در سرتاسر عضله قلب پخش می‌کند.
• گره دهلیزی بطنی (AV): گره دهلیزی بطنی (AV) در دیواره بین دهلیزها و نزدیک به بطن‌ها قرار دارد. این گره بسیار شبیه به گره SA است اما از آن کوچکتر است و سرعت حرکت تکانه‌های الکتریکی هم در آن کمتر است. این ویژگی‌ها به بطن‌ها این امکان را می‌دهد، تا در حد فاصل رسیدن تکانه‌های الکتریکی، به خوبی از خون پر شوند.
• دسته هیس یا دسته دهلیزی بطنی: دسته هیس، مجموعه‌ای سلول‌های تخصص یافته هستند، که می‌توانند جریان الکتریسیته را با سرعت بیشتری نسبت به سلول‌های اطراف خود حرکت دهند. الیاف هیس از گره AV منشاء گرفته و به سمت مرکز قلب متمایل هستند.
• الیاف پورکنژ: الیاف پورکنژ، مجموعه‌ای از سلول‌ها هستند که در دیواره بطن‌ها و بین دو بطن قرار دارند. این سلول‌ها جریان الکتریکی را با سرعت زیادی ابتدا به سمت پایین و نوک قلب و سپس به سمت بالا و دیواره بطن‌ها منتشر می‌کنند.

عملکرد قلب وابسته به فعالیت صحیح این سیستم است و هرگونه نقص و اشکال در آن منجر به مشکلات جدی خواهد شد.

سیگنال‌های الکتریکی وقتی به سلول‌های ماهیچه‌ای می‌رسند، باعث تحریک و منقبض شدن آن‌ها می‌شوند. این مسئله در رابطه با تمام ماهیچه‌ها صدق می‌کند. قلب هم یک اندام ماهیچه‌ای است و از این قاعده مستثنی نیست. با این حال قلب تفاوتی مهم با سایر عضلات بدن ما دارد. قلب ما باید در تمام ساعات شبانه‌روز، بدون هیچ توقف و استراحتی به فعالیت خود ادامه دهد. تنظیم عملکرد قلب وابسته به بخشی از سیستم عصبی ما به نام سیستم عصبی خودمختار است. سیستم عصبی خودمختار، علاوه‌بر تنظیم عملکرد قلب، وضعیت تنفس  و فعالیت سیستم گوارش ما را هم تحت کنترل دارد.

سیستم عصبی خودمختار، پیام‌هایی را به سیستم هدایت الکتریکی قلب ارسال می‌کند. در پاسخ، سیستم هدایت الکتریکی قلب، تکانه‌های الکتریکی را تولید و در سرتاسر عضله قلب پخش می‌کند. نحوه تولید و انتشار تکانه‌های الکتریکی در قلب به شکلی است، که حفرات قلب با نظم و ترتیب خاصی منقبض شده و خون را به طور موثری در قلب و عروق به جریان می‌اندازند.

به هربار انقباض عضله قلب، ضربان قلب می‌گویند. ضربان قلب به طور طبیعی در حالت استراحت و در بزرگسالان، بین 60 تا 100 بار در دقیقه است. در مواقعی که هیجان‌زده و مضطرب هستیم و در یا مواقعی که ورزش می‌کنیم، قلب ما تندتر از حالت عادی می‌زند.

عروق کرونر

قلب توسط عروقی به نام عروق کرونر تغذیه می‌شود. یکی از مهمترین دلایل آنژین یا درد قفسه سینه و همچنین حمله قلبی، تنگی و انسداد عروق کرونر است. با تنگ شدن عروق کرونر، جریان خون کمتری به سلول‌های قلبی رسیده و ممکن است فرد حتی دچار سکته قلبی شود.

بیشترین علت تنگی عروق کرونر، وجود لخته یا تشکیل پلاک آترواسکلروزی در عروق است. مواردی مانند تغذیه نامناسب، چاقی و ابتلا به بیماری‌های مانند: دیابت، احتمال تشکیل پلاک آترواسکلروزی در عروق کرونر را افزایش می‌دهد.

تنگی عروق کرونر با آنژیوگرافی قابل تشخیص و درمان است. از روش‌هایی مانند بالون آنژیوپلاستی برای باز کردن مجدد عروق کرونر استفاده می‌شود.

تست‌ها و آزمایش‌های سنجش عملکرد قلب

پزشک برای تشخیص بیماری‌ها و مشکلات قلبی، از تست‌ها و آزمایش‌های گوناگونی کمک می‌گیرد. در این قسمت شما را با تعدادی از این تست‌ها آشنا می‌کنیم:

اکوکاردیوگرافی و بررسی عملکرد قلب

اکوکاردیوگرافی شباهت زیادی به سونوگرافی دارد. در این روش هم از امواج صوتی برای تولید تصاویری از قلب استفاده می‌شود. این روش تصویربرداریT کاربرد زیادی در ارزیابی عملکرد قلب و تشخیص بیماری‌های قلبی دارد. اکوکاردیوگرافی می‌تواند ساختارهای قلب و نحوه جریان خون در قلب را به خوبی نشان دهد. از تصاویر حاصل از اکوکاردیوگرافی می‌توان برای تشخیص نقایص ساختاری قلب و مشکلات و بیماری‌های دریچه‌های قلب استفاده کرد. اکوکاردیوگرافی را هم می‌توان در حالت استراحت و هم در حین ورزش، در حالی که ضربان قلب بالاتر است، انجام داد.

پزشک در موارد زیر اکوکاردیوگرافی درخواست خواهد کرد:

• تشخیص علت سوفل قلبی (صداهایی غیرطبیعی که از قلب شنیده می‌شود)
• بررسی سلامت و عملکرد دریچه‌های قلب
• ارزیابی عملکرد کلی قلب

اکوکاردیوگرافی ترانس ازوفاژیال (TEE)

این روش هم مشابه اکوکاردیوگرافی است و در آن از امواج صوتی برای تهیه تصاویری با جزئیات بالا از قلب و عروق متصل به آن استفاده می‌شود.

تفاوت این روش با اکوکاردیوگرافی معمولی این است، که در TEE، پروب تولید کننده امواج صوتی، به یک لوله بسیار باریک متصل شده و سپس از طریق دهان در داخل مری و در مجاورت دهلیزهای قلب قرار می‌گیرد. با TEE می‌توان ساختارهای قلب را با جزئیات بیشتری مشاهده کرد.

پزشک در موارد زیر TEE درخواست می‌کند:

• بررسی عملکرد دریچه‌های قلبی
• پیگیری و بررسی نحوه پیشرفت بیماری‌های دریچه‌ای قلب
• بررسی وجود لخته‌ خون در حفرات قلب

نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG)

نوار قلب یک تست ساده، ارزان و ایمن است که می‌تواند عملکرد الکتریکی قلب را به خوبی نشان دهد. در نوار قلب دو نوع اطلاعات اصلی در رابطه با عملکرد قلب جمع‌آوری می‌شود. مورد اول، مدت زمانی است که طول می‌کشد تا تکانه‌های الکتریکی، پس از تولید در گره SA، از قسمت‌های مختلف قلب عبور کنند.

مورد دوم، میزان فعالیت الکتریکی و شدت تکانه تولید شده است. نوار قلب می‌تواند مشکلاتی مانند: بزرگ شدن بیش از حد قلب و نقص در سیستم هدایت الکتریکی قلب را به خوبی نشان دهد.

نوار قلب در موارد زیر درخواست می‌شود:

• تشخیص و پیگیری تغییرات ایجاد شده در ریتم قلب (تشخیص آریتمی)
• در موارد شک به سکته یا حمله قلبی
• بررسی عوارض ناشی از حمله قلبی

MRI برای ارزیابی عملکرد قلب

در MRI، از امواج مغناطیسی و رادیویی ،برای ایجاد تصاویری پرجزئیات از قلب و عروق متصل به آن، استفاده می‌شود. MRI می‌تواند به تشخیص حمله قلبی و نقاطی از مغز که در زمینه سکته مغزی تحت تاثیر قرار گرفته‌اند، کمک کند.

MRI در تشخیص موارد زیر کمک کننده است:

• بررسی ساختار قلب
• بررسی از نظر وجود بافت اسکار در قلب
• ارزیابی عملکرد دریچه‌های قلب

اگر به دلایلی مانند: سن زیاد و یا ابتلا به بیماری‌هایی مانند: مشکلات حرکتی و دیسک کمر، فرد نتواند استرس تست یا همان تست ورزش را انجام دهد، می‌توان به جای آن از MRI کمک گرفت. در این روش، به فرد داروهایی داده می‌شود تا ضربان قلب مانند وقتی که در حال فعالیت هستیم، افزایش پیدا کند. سپس در این حال از قلب و عروق با کمک MRI تصویربرداری می‌شود. با این روش می‌توان هرگونه تنگی در شریان‌های تغذیه کننده قلب را تشخیص داد. به این تست، استرس تست فاراماکولوژیکال یا استرس تست دارویی هم می‌گویند.

سی تی اسکن (CT) و سنجش عملکرد قلب

CT اسکن، یک تکنیک تصویربرداری با اشعه ایکس است، که در آن از پردازش رایانه‌ای برای ایجاد تصاویر مقطعی از قلب و عروق استفاده می‌شود. با کمک سی تی اسکن می‌توان تصاویری با جزئیات بسیار بالا از قلب و عروق بدست آورد.

دلایل انجام سی تی اسکن:

• ارزیابی ساختار قلب
• بررسی وجود انسداد در عروق کرونر

بیشتر بخوانید: آمبولی ریه چرا و چگونه ایجاد می‌شود + راه‌های درمان

استرس تست یا تست ورزش

هدف از انجام این تست بررسی وضعیت خونرسانی و عملکرد قلب در حین فعالیت است. برای انجام این تست از شما خواسته می‌شود که روی یک تردمیل بدوید یا از دوچرخه ثابت استفاده کنید. در حین انجام تست، پارامترهای مختلفی بررسی و ثبت می‌شود، از جمله: ضربان قلب، وضعیت تنفس، فشار خون و عملکرد قلب.

تست ورزش ممکن است همراه با تصویربرداری هسته‌ای یا اکوکاردیوگرافی انجام شود.

پزشک برای بررسی موارد زیر، انجام تست ورزش را درخواست می‌کند:

• تشخیص علت علائمی مانند: درد قفسه سینه، خستگی، تنگی نفس و ضعف
• ارزیابی سلامت قلب
• بررسی این که آیا ورزش کردن برای شما ایمن است یا نه
• شناسایی تغییرات ریتم قلب در حین انجام فعالیت‌های سنگین
• یافتن شواهدی مبنی بر خونرسانی ناکافی و اختلال جریان خون در حین انجام فعالیت‌های ورزشی

تست تیلت

این تست اغلب برای بررسی علت سبکی سر یا تشخیص عامل غش کردن بیمار انجام می‌شود. برای انجام تست تیلت، باید روی یک تخت مخصوص دراز بکشید. این تخت دارای کمربندهایی است که به دور شما بسته می‌شود تا در حین تست از تخت پایین نیفتید. برای زمانی حدود 5 دقیقه در همان حالت درازکشیده بافی بمانید. پس از این مدت، تخت به آرامی شروع به عمودی شدن می‌کند تا زمانی که به طور کامل به حالت تقریبا عمودی قرار بگیرد. در طول تست، بروز علائمی مانند: سبکی سر و غش کردن ثبت می‌شود. همچنین در تمام طول تست، وضعیت حیاتی، ضربان قلب و فشار خون بیمار به دقت بررسی و ثبت می‌شود.

دلایل انجام تست تیلت:

• شناسایی علت ضعف، خستگی و غش
• بررسی تغییرات ریتم قلب

آنژیوگرافی برای بررسی عملکرد قلب

در این روش، پزشک با استفاده از یک کاتتر، که از طریق یکی از عروق کشاله ران و یا بازو وارد بدن می‌شود، یک ماده رنگی را مستقیما به عروق کرونر قلب تزریق می‌کند. سپس با کمک اشعه ایکس از قلب عکس گرفته می‌شود تا هرگونه تنگی و انسداد در عروق کرونر شناسایی شود. در بیشتر موارد می‌توان در حین آنژیوگرافی، اقدامات درمانی را هم انجام داد. برای مثال می‌توان با بالون یا استنت گذاری، عروق کرونر تنگ شده را باز کرد.

دلایل انجام آنژیوگرافی قلب:

• بررسی عروق کرونر از نظر تنگی و انسداد
• بررسی فشار داخل قلب

بیماری‌های شایع قلبی

بیماری‌های قلبی بسیار شایع هستند و تقریبا در تمام کشورهای دنیا، مهمترین عامل مرگ و میر، ابتلا به این بیماری‌ها است. در این قسمت شما را با شایع‌ترین بیماری‌های قلبی آشنا می‌کنیم:

التهاب لایه‌های قلب

• گاهی به علل عفونی و علل غیرعفونی مانند: علل خود ایمنی، ممکن است لایه‌های قلب دچار التهاب شوند.
• اندوکاردیت: اندوکاردیت به معنای التهاب لایه داخلی قلب است که بیشتر در اثر عفونت با باکتری‌ها و قارچ‌ها رخ می‌دهد. نقایص ساختاری و بیماری‌های دریچه‌های قلب، خطر ابتلا به اندوکاردیت را بیشتر می‌کنند، زیرا محلی مناسب را برای تجمع باکتری‌ها و قارچ‌ها تشکیل می‌دهند.
• میوکاردیت: به التهاب لایه عضلانی قلب، میوکاردیت می‌گویند. در اغلب موارد، علل ویروسی عامل میوکاردیت هستند. میوکاردیت می‌تواند بر عملکرد قلب تاثیر منفی بگذارد و باعث بروز علائمی مانند: خستگی و تنگی نفس شود.
• پریکاردیت: به التهاب و تورم لایه‌های پریکارد، پریکاردیت گفته می‌شود. پریکاردیت می‌تواند باعث درد شدید قفسه سینه شود. برخلاف دو بیماری دیگر، پریکاردیت تاثیر کمتری بر عملکرد قلب داشته و در اغلب موارد خودبه‌خود از بین می‌رود.

فیبریلاسیون دهلیزی

فیبریلاسیون دهلیزی، شایع‌ترین نوع آریتمی قلبی است که در اثر جریان غیرطبیعی تکانه‌های الکتریکی در دهلیزها ایجاد می‌شود. این نوع آریتمی می‌تواند بسیار خطرناک و حتی کشنده باشد، زیرا باعث ایجاد لخته خون در دهلیزها می‌شود. لخته ایجاد شده ممکن است از طریق جریان خون به عروق مغز رسیده و با انسداد عروق، باعث سکته مغزی شود.

این بیماری معمولا علامت خاصی ندارد و بیشتر در اثر سایر بیماری‌ها و یا در مواردی پس از جراحی‌های قلبی ایجاد می‌شود.

آریتمی و عملکرد قلب

آریتمی به معنای ریتم غیرطبیعی قلب است. در حالت طبیعی، جریان الکتریکی در گره دهلیزی-بطنی ایجاد شده و پس از انقباض دهلیزها به سمت بطن‌ها حرکت کرده و باعث انقابض بطن‌ها می‌شود. در حالت طبیعی و اگر فرد در حال استراحت باشد، ضربان قلب باید بین 60 تا 100 بار در دقیقه باشد.

در آریتمی، سرعت یا شکل ضربان قلب تغییر می‌کند. تاکی کاردی یعنی افزایش سرعت تپش قلب و برادی کاردی یعنی کاهش سرعت تپش قلب، دو مثال شایع از آریتمی‌های قلبی هستند.

کاردیومیوپاتی

به بیماری‌های عضله قلب کاردیومیوپاتی می‌گویند. کاردیومیوپاتی‌ها می‌توانند مادرزادی یا اکتسابی باشند. کاردیومیوپاتی‌ها به 4 دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• کاردیومیوپاتی‌های اتساعی
• کاردیومیوپاتی‌های رستریکتیو
• کاردیومیوپاتی‌های هیپرتروفیک

 نارسایی احتقانی قلب

نارسایی قلب هنگامی است که قلب نتواند مانند گذشته خون را در عروق به جریان بیاندازد. نارسایی قلبی اغلب مرحله نهایی بسیاری از بیماری‌های قلبی است و زمانی ایجاد می‌شود که قلب به شدت ضعیف شود.

نارسایی قلبی باعث علائمی مانند: تورم صورت و پاها و خستگی شدید می‌شود. بیمار مبتلا به نارسایی قلبی نمی‌تواند مانند قبل فعالیت کند. در بعضی موارد ممکن است نیاز به پیوند قلب یا استفاده از دستگاه‌های کمک بطنی وجود داشته باشد.

بیماری عروق کرونر و عملکرد قلب

در بیماری عروق کرونر، جریان خون به قلب به علت انسداد عروق کرونر قلب دچار اشکال می‌شود. بیماری عروق کرونر یکی از مهمترین دلایل حمله قلبی است.

بیشتر بخوانید: آشنایی با انواع بیماری‌های قلبی و عروقی

با مشاهده چه علائمی از عملکرد قلب به دکتر مراجعه کنیم؟

باید علائم بیماری‌های قلبی را جدی بگیرید و درصورت مشاهده هرکدام از علائم زیر، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید و یا درصورت نیاز با اورژانس تماس بگیرید:

• احساس ناراحتی در قفسه سینه: در بیشتر موارد، بیماری‌های قلبی باعث دردی مبهم در قفسه سینه می‌شوند، که ممکن است به بازوها و فک و به بالای شکم هم کشیده شود. بعضی از بیماران هنگام بروز حمله قلبی، احساس تنگی در قفسه سینه دارند. در مراحل اولیه درد در هنگام فعالیت وجود دارد و با استراحت بهتر می‌شود. با پیشرفت بیماری درد شدیدتر شده و در هنگام استراحت هم بیمار را آزار خواهد داد.
• تنگی نفس: بعضی از بیمارانی که مبتلا به مشکلات قلبی هستند، پس از مدت کوتاهی فعالیت دچار تنگی نفس و خستگی می‌شوند. این علامت را باید جدی بگیرید، زیرا می‌تواند نشانه‌ای از حمله قلبی احتمالی در آینده باشد.
• سنکوپ: غش کردن و از حال رفتن هم ممکن است نشانه‌ای از ابتلا به بیماری‌های قلبی باشد.

احساس تهوع و استفراغ هم ممکن است در زمینه حمله قلبی ایجاد شود. این علائم در زنان و در سنین پایین شایع‌تر هستند.

چه کسانی بیشتر دچار اختلال عملکرد قلب می‌شوند؟

هرکسی ممکن است به بیماری‌های قلبی مبتلا شود، با این حال خطر ابتلا به این دسته بیماری‌ها در افراد زیر بیشتر است:

• افرادی که دارای زمینه ارثی ابتلا به بیماری‌های قلبی هستند.
• کسانی که تحرک کمی دارند.
• مبتلایان به بیماری‌هایی مانند: پرفشاری خون و دیابت.
• افرادی سیگار یا تنباکو مصرف می‌کنند.
• افرادی که دارای اضافه وزن هستند.

بعضی از بیماری‌ها و نقایص قلبی به شکل مادرزادی و از همان ابتدای تولد باعث درگیری کودک می‌شوند.

چگونه از قلب خود محافظت کنیم؟

اگر مبتلا به بیماری یا شرایطی هستید که سلامت قلب شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد، باید دستورات پزشک را به دقت اجرا کرده و داروهای تجویزی را به دقت مصرف کنید. در کنار این موارد، تغییرات مثبت در نحوه و سبک زندگی و اصلاح عادات نادرست هم تاثیر زیادی در کنترل و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های قلبی دارد.

رعایت موارد زیر به محافظت از قلب کمک می‌کند:

• وزن خود را در محدوده طبیعی حفظ کنید. می‌توانید از معیارهایی مانند: شاخص توده بدنی (BMI)، برای یافتن محدوده طبیعی وزن خود استفاده کنید.
• تا حدی که می‌توانید مصرف نوشیدنی‌های الکلی را محدود کنید.
• به تغذیه خود توجه کنید. رژیم غذایی حاوی سبزیجات و میوه‌ها، می‌تواند به حفظ سلامت قلب کمک کند.
• حداقل 150 دقیقه در هفته به طور ورزش کنید. هم ورزش‌های هوازی و هم ورزش‌های قدرتی باید در برنامه ورزشی شما باشند.
• مصرف نمک را محدود کنید.
• تاجایی که می‌توانید استرس‌ها و فشارهای روانی را از خود دور کنید. درصورت نیاز می‌توانید از روش‌های مدیتیشن و یا روش‌های مشاوره و روان‌درمانی کمک بگیرید.
• مصرف سیگار یا سایر مواد دخانی را ترک کنید. اگر خودتان سیگاری نیستید، باید تا حد امکان از قرار گرفتن در معرض دود سیگار خودداری کنید.
• به طور مرتب کلسترول و فشار خون خود را چک کنید و درصورت نیاز دارو مصرف کنید. کلسترول و فشار خون از علل تشکیل پلاک‌های آترواسکلروزی در عروق کرونر هستند.
• دیابت از بیماری‌هایی است که خطر حمله قلبی را افزایش می‌دهد. اگر مبتلا به دیابت هستید، با پایبندی به رژیم غذایی و داروها، قند خون خود را کنترل کنید.

سخن پایانی

قلب یکی از مهمترین ارگان‌های بدن و عضو اصلی سیستم قلبی و عروقی است و با انقباض خود خون را در سرتاسر بدن به جریان می‌اندازد. عملکرد قلب برای حیات ما الزامی است  و هرگونه نقص، هرچند جزئی در عملکرد قلب می‌تواند باعث عوارض جبران ناپذیری شود.

در این مقاله از وبسایت دکتر امید شافع، شما را با ساختمان و عملکرد قلب آشنا کردیم و سپس گفتیم که پزشک از چه ابزارهایی برای ارزیابی عملکرد قلب استفاده می‌کند. همچنین شما را با تعدادی از علائم و بیماری‌های شایع قلبی آشنا کردیم.