گرفتگی عضلات پا ممکن است در هر زمانی رخ دهد اما این مشکل عموما در شب‌ها پیش می‌آید. برخی از افراد ممکن است با احساس دردی تیر کشنده بر اثر گرفتگی عضلات پا، از خواب آرام بیدار شوند. هرچند ممکن است گرفتگی عضلات پا به خودی خود رخ دهد اما در مواردی نیز بر اثر مشکل یا بیماری زمینه‌ای دیگری می‌باشد که یکی از این موارد رگ‌های واریسی است.

واریس چیست؟

واریس عارضه‌ایی است که در آن رگ‌های نزدیک سطح پوست، برجسته و متورم شده و دچار پیچ‌خوردگی می‌شوند. معمولا این رگ‌ها به رنگ‌های آبی یا بنفش دیده می‌شوند و بیشتر در ساق‌های پا شیوع دارند. واریس در اثر نارسایی وریدی اتفاق می‌افتد یعنی زمانی که دریچه‌های یک طرفه‌ی موجود در داخل رگ‌ها که باعث جریان داشتن خون به سمت قلب می‌شوند کارآیی خود را از دست می‌دهند.

در رگ‌های واریسی، دیواره رگ ضعیف شده و دچار کشیدگی می‌شود و در نتیجه آن دریچه‌های رگ دچار نشتی خون می‌شوند. این امر باعث می‌شود تا خون در جریان غیرعادی و مسیر اشتباهی هدایت شود و بجای این که به سمت قلب برود به سمت پاها جریان پیدا می‌کند. در این شرایط، خون در داخل رگ تجمع پیدا کرده و باعث تورم و گاهی هم دچار پیچ‌خوردگی می‌شود.

واریس چگونه موجب گرفتگی عضلات پا می‌شود؟

گرفتگی عضلات پا در شب یا در هنگام استراحت، تقریبا در تمامی موارد به نارسایی عروقی مزمن و واریس مربوط می‌شود. منظور از گرفتگی عضلات پا، انقباض عضلات ساق و سایر عضلات اطراف آن به طور غیر ارادی است. درد ناشی از گرفتگی عضلات پا معمولا به صورت دردی تیز توصیف می‌شود که بین چند ثانیه تا چند دقیقه ادامه دارد. درد کلی پا نیز ممکن است تا چندین ساعت پس از گرفتگی عضلات پا ادامه داشته باشد. گرفتگی عضلات پا ناشی از گردش خون به شکل نامناسب و جمع شدن خون در پاها بر اثر وجود رگ‌های واریسی است. در نواحی که گردش خون مناسب نیست، اکسیژن و مواد غذایی به عضلات نمی رسد و اسید لاکتیک در عضله تجمع پیدا می‌کند که این موضوع باعث انقباض و گرفتگی عضله می‌شود.

علائم

زمانی که شما دچار گرفتگی عضلات پا می‌شوید، یکی از عضلات پا (معمولا ساق پا یا همسترینگ) منقبض می‌شود که این انقباض غیرارادی است و موجب می‌شود که شخص دردی تیز و تیرکشنده را در عضله‌ی خود حس کند. در برخی از موارد، می‌اتوان گرفتگی عضله را به صورت برآمدگی در عضله‌ی مورد نظر مشاهده کرد. بعد از شل شدن عضله، ممکن است همچنان ناحیه مورد نظر دردناک و به لمس کردن حساس باشد. بسته به شدت گرفتگی عضله، این درد ممکن است چند ثانیه  باشد یا تا چند دقیقه ادامه پیدا کند.

چه کسانی بیشتر دچار گرفتگی پا ناشی از واریس می‌شوند؟

زنان بالای 50 سال و افرادی که مدت زمان‌های طولانی روی پای خود می‌ایستند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به واریس هستند. داشتن سابقه‌ی خانوادگی در ابتلا به بیماری واریس ، چاقی و یا داشتن سبک زندگی کم تحرک نیز می‌تواند ریسک ابتلا به واریس را افزایش دهد. در صورتی که شما باردار باشید، احتمال آنکه به واریس دچار شوید (خصوصا در ماه‌های آخر بارداری) زیاد است.

آزمایش‌های تشخیصی

پزشک سوابق خانوادگی شما در ابتلا به واریس را بررسی کرده و سپس شما را معاینه می‌کند. در این مرحله، پزشک رنگ، بافت و وضعیت رگ‌های شما را بررسی می‌کند تا تشخیص دهد که آیا شما به رگ‌های واریسی مبتلا شده‌اید یا نه. همچنین گاهی ممکن است که پزشک برای ارزیابی اندازه رگ‌ها و جهت حرکت خون و اطمینان از عدم وجود لخته‌های خون انجام یک‌ سری آزمایش‌های تصویری را تجویز کند.

سونوگرافی دوپلکس

سونوگرافی دوپلکس ترکیبی از تکنیک‌های سونوگرافی داپلر و سونوگرافی عادی است که در آن به کمک امواج صدا تصاویری از رگ‌های بدن گرفته می‌شود. در سونوگرافی دوپلکس تصاویر بدست آمده از رگ‌های خونی دو بعدی و متحرک هستند. پزشک ممکن است بدین دلیل استفاده از سونوگرافی دوپلکس را تجویز کند تا ببیند که آیا فرد به بیماری ترومبوز رگ‌های عمقی مبتلا شده است یا نه. ترمبوز عارضه‌ایی است که معمولا ناشی از مصرف داروهای رقیق‌ کننده خون بنام داروهای ضد انعقادی به وجود می‌آید.

در حین انجام سونوگرافی دوپلکس، تکنسین مربوطه یک ژل گرم بر روی ساق‌های پا و یا نواحی آسیب دیده می‌مالد و سپس ابزاری کوچک و دستی بنام مبدل را بر روی پوست شما فشار می‌دهد. این مبدل امواج صوتی تولید کننده تصاویر از عروق خونی را به کامپیوتر می‌فرستد.

این آزمایش بدون درد چیزی حدودا بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد. پس از انجام سونوگرافی دوپلکس می‌توان بلافاصله به سراغ فعالیت‌های عادی و روزمره خود بازگشت.

درمان واریس و گرفتگی ساق پا

برای تسکین فوری گرفتگی و درد پا ناشی از واریس، می‌توانید به آرامی و با ملایمت پای خود را کشش دهید و عضله مورد نظر را ماساژ دهید. پوشیدن جوراب‌های فشاری مخصوص واریس یا چندین بار بالا گرفتن پا در طول روز و هربار به مدت 15 تا 30 دقیقه برای برخی از بیماران تجویز می‌شود تا از تجمع خون در پا جلوگیری شده و به گردش خون در پا کمک شود.

ورزش کردن در هنگام گرفتگی عضلات پا

زمانی که یکی از عضلات پای شما دچار گرفتگی می‌شود، آن را کشش دهید و سپس به آرامی ماساژ دهید. برای مثال در صورتی که عضله ساق پای شما گرفته است:

• پایی که دچار گرفتگی شده است را صاف کنید و پاشنه‌ی پا را روی زمین قرار داده و با خم کردن مچ پا، نوک انگشتانتان به سمت بالا باشد.
• تا چند دقیقه روی پاشنه‌ی پای خود راه بروید.

در صورتی که گرفتگی عضلات پای شما ناشی از واریس است، باید مشکل واریس در ابتدا حل شود. چندین روش کم-تهاجمی اما بسیار موثر برای درمان واریس وجود دارد، از جمله لیزر اندوونوس یا سوزاندن رگ با رادیوفرکوئنسی، فلبکتومی متحرک  و اسکلروتراپی با گاید سونو (با کمک تصاویر اولتراسوند).

لیزردرمانی

لیزر به زبان ساده، یک اشعه‌ی بسیار متمرکز شده‌ی نوری است. لیزر‌های مورد استفاده در پزشکی، این نور را با دقت زیادی به سمت بافت هدف می‌تابانند تا بافت‌های اطراف بافت مورد نظر تحت تاثیر قرار نگیرند. برای درمان واریس، یک فیبر نوری بسیار باریک در داخل رگ واریسی مورد نظر قرار داده می‌شود و سپس از طریق این فیبر نوری، اشعه‌ی لیزر با میزان انرژی مناسب به دیواره‌ی رگ تابانده می‌شود. بر اثر عکس العمل رگ به تابش لیزر، بافت لتساع یافته‌ی رگ، جمع می‌شود و رگ مورد نظر بسته می‌شود. رگ‌هایی که با این روش بسته می‌شوند، همگی رگ‌های زیر پوستی و سطحی هستند که تنها مسئول 5 دصد از جریان خون پا هستند و با بسته شدن انها خون به طور خودکار از رگ‌های دیگری جریان پیدا می‌کند.

اسکلروتراپی

اسکلروتراپی یا تزریق در رگ واریسی روشی است که برای بهبود ظاهر ناخوشایند رگ‌های واریسی طراحی شده است. در این روش محلولی  به نام اسکلروزانت در درون رگ تزریق می‌شود که این ماده موجب صدمه دیدن دیواره‌ی داخلی رگ می‌شود و خون در داخل رگ لخته می‌شود. بدین ترتیب با گذشت مدت زمانی ، بدن شما رگ را از بین می‌برد و رگ واریسی  ناپدید می‌شود.

اسکلروتراپی فومی

اسکلروتراپی فومی (اسکلروتراپی) روشی تغییر یافته و پیشرفته‌تر از روش اسکلروتراپی معمول است که در آن از ماده‌ی اسلروزانت استاندارد که با هوا یا دی اکشید کربن مخلوط شده است، استفاده می‌شود. ترکیب ماده‌ی اسکلروزانت و هوا یا دی اکسید کربن، تشکیل ماده‌ای کفی یا فوم را می‌دهد و سپس این فوم درون رگ تزریق می‌شود. با استفاده از فوم، تاثیر روش اسکلروتراپی، خصوصا برای رگ‌های بزرگتر، دوچندان می‌شود.

انجام اسکلروتراپی فومی تحت هدایت دستگاه سونوگرافی نیز روش پیشرفته‌تری است که در آن  تزریق درون رگ با استفاده از تصاویر اولتراسوند (سونو)  انجام می‌شود. پروب مخصوص اولتراسوند می‌تواند وارد شدن سوزن در رگ را در تصاویر نشان بدهد و بدین ترتیب پزشک می‌تواند مطمئن باشد  که سر سوزن در داخل رگ قرار گرفته است و دقیقا در جای مناسب و مورد نظر قرار دارد.

رادیوفرکوئنسی

در روش رادیوفرکوئنسی از جریان الکتریکی با فرکانس بالا برای ایجاد گرما و سوزاندن رگ و بافت‌های آسیب‌دیده استفاده می‌شود. آر اف (رادیوفرکوئنسی) یک روش درمانی سرپایی است. در ابتدا داروی بیحسی موضعی به محل مورد نظر زده می‌شود و سپس با کمک تصاویر اولتراسوند یک کاتتر  مخصوص وارد رگ می‌شود و بافت‌های مورد نظر به طور هدفمند سوزانده می‌شوند. زمانی که انرژی رادیوفرکوئنسی به داخل بافت رگ منتقل می‌شود، ایجاد گرما می‌کند و در نتیجه درون رگ، بافت زخم (مانند جای سوختگی) تشکیل می‌شود که این حالت موجب بسته شدن رگ می‌شود.

جراحی

در صورتی که روش‌های نوین و کم-تهاجمی برای درمان رگ‌های واریسی موثر نباشد، شما به انجام جراحی واریس به روش معمول نیاز دارید. تکنیکی که بیش از همه برای انجام جراحی به کار می‌رود، تکنیک انسداد و قطع عروق است. این کار معمولا تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود . در این جراحی، پزشک رگ واریسی را مسدود می‌کند تا جریان خون در رگ متوقف شود و سپس رگ را بیرون می‌کشد. همچنین ممکن است جراح از تکنیک فلبکتومی استفاده کند که در آن از قلاب‌هایی برای بیرون کشیدن رگ استفاده می‌شود. این قلاب‌ها از طریق برش‌های بسیار کوچک در پا، وارد پا شده و به رگ‌ها دسترسی پیدا می‌کنند.

پیشگیری و درمان خانگی گرفتگی پا ناشی از واریس 

مشکلات مربوط به رگ‌های پا بنا به دلایل مختلفی رخ ‌می‌دهد و برخی از این علل نیز خارج از توان و کنترل ماست اما با این حال، باز هم می‌توانیم خود مسئول سلامت خود باشیم و بروز رگ‌های واریسی و عنکبوتی را به تاخیر بیندازیم و یا حتی در برخی از موارد می‌توانیم از ابتلا به این مشکلات پیشگیری کنیم. میزان ورزشی که می‌کنیم، نوع لباسی که می‌پوشیم، تغذیه و نحوه کنترل واکنش‌های شیمیایی بدن همگی در داشتن رگ‌های سالم موثر هستند.

هدف رویکردهای محافظه‌کارانه رهایی از شر رگ‌های واریسی موجود نیست بلکه این رویکردهای درمانی به دنبال بهبود گردش خون در داخل رگ‌های پا هستند تا از این طریق احتمال ابتلا به رگ‌های واریسی و عنکبوتی جدید را به تاخیر بیندازند و علائم مربوط به آنها را به حداقل برسانند. روش‌های درمانی محافظه‌کارانه به دنبال درمان و یا حذف مشکلات عروقی موجود نیست بلکه ماهیت اصلی استفاده از این روش‌های درمانی کم کردن روند پیشرفت بیماری و بهبود علائمی همچون تورم، درد و گرفتگی عضلات است. در نتیجه، استفاده از این روش‌ها بعنوان جایگزینی برای سایر روش‌های درمانی در افراد بیمار، مسن و یا باردار است.

محبوب‌ترین رویکرد درمانی محافظه کارانه استفاده از جوراب‌های واریسی است. جوراب‌های واریسی فشار مختلفی به ساق پا می‌آورد بطوری که در قسمت مچ پا این فشار بیشتر می‌شود تا از این طریق به جریان گردش خون به سمت قلب کمک کند. این فشار درجه بندی شده از انباشت خون در داخل رگ پیشگیری می‌کند. تجمع خون در داخل رگ باعث برآمدگی جزئی و شیوع رگ‌های واریسی می‌شود. علاوه بر این، با ایجاد برخی تغییرات در سبک زندگی نیز می‌توان برخی از علائم دردناک و ناخوشایند ناشی از واریس را کنترل کرد.

ورزش کردن

ورزش مهم‌ترین عامل در بهبود سلامت رگ‌های پا است. با انجام سه جلسة ۲۰ دقیقه‌ای ورزش در طول هفته می‌توان عضلات ساق پا که به نوعی قلب دوم ما محسوب می‌شوند را تقویت کرد و جریان گردش خون در پاها را نیز بهبود داد. برخلاف عقاید، دوی آرام و دویدن باعث ایجاد رگ‌های واریسی و عنکبوتی نمی‌شوند بلکه انجام این ورزش‌ها باعث تقویت عضلات ساق پا شده و به بهتر شدن جریان خون از پاها به سمت قلب کمک کرده و از ابتلا به واریس و رگ‌های عنکبوتی جلوگیری می‌کند.

برخی از نمونه‌های از این فعالیت‌‌ها عبارتند از:

• پیاده‌روی
• دویدن
• دوچرخه‌ سواری
• قایق سواری
• رقص
• تای چی
• یوگا

هورمون‌ها

تحقیقات نشان می‌دهد که تغییرات هورمونی بر روی بروز اختلالات واریسی تاثیر می‌گذارد. در طی دوران بارداری، ۶۰ تا ۷۰ درصد زنان به واریس و رگ‌های عنکبوتی مبتلا می‌شوند. این رگ‌های واریسی به دلیل تغییرات هورمونی و همچنین تغییرات جسمانی مربوط به بزرگ شدن رحم و افزایش حجم گردش خون در دوران بارداری ایجاد می‌شوند. اگرچه بیشتر رگ‌های واریسی ناشی از بارداری پس از گذشت ۶ هفته از زایمان بخودی خود از بین می‌روند اما بهتر است که زنان باردار به منظور بهبود جریان خون از جوراب‌های واریسی استفاده کنند.

ناگفته نماند که مصرف قرص‌های ضد بارداری و شیوه‌های درمانی جایگزین هورمون نیز در بروز رگ‌های واریسی و عنکبوتی نقش دارند. اگر چنانچه سابقه خانوادگی در ابتلا به مشکلات واریسی، ترومبوز و یا هرگونه علائم مربوط به مشکلات عروقی دارید حتما این قضیه را با پزشک خود در میان بگذارید.

سبک زندگی و تغذیه

داشتن تغذیه سالم برای سلامتی عروق پا ضروری است. با رعایت نکات تغذیه‌ای زیر می‌توانید به سلامت پاهای خود کمک کنید:

وزن مناسب با قد خود را حفظ کنید. چاقی باعث بروز اختلال در سیستم گردش خون می‌شود.

از یک رژیم غذایی کم نمک با فیبر بالا پیروی کنید. رژیم غذایی که نمک آن زیاد باشد منجر به احتباس آب بدن می‌شود. احتباس آب بدن یبوست به همراه دارد و یبوست نیز بر روی رگ‌های پا و شکم فشار وارد می‌کند.

سریع وزن خود را کم و یا زیاد نکنید. رژیم غذایی پر نوسان فشار غیرضروری به بدن وارد می‌کند.

پوشاک و وضعیت بدن

لباس‌های تنگ نپوشید. لباس‌های تنگ جریان خون در داخل عروق را در مفاصل کلیدی پاها محدود می‌کند.

به هنگام نشستن، پاهای خود را روی هم نیندازید. این وضعیت باعث محدود شدن جریان خون در پاها می‌گردد.

به مدت طولانی در یک وضعیت نشینید و یا سر پا نایستید. به هنگام نشستن مچ و کف پاها را بچرخانید و هر یک ساعت یک بار به مدت ۱۰ دقیقه پیاده‌روی کنید و یا به هنگام ایستادن زیاد بر روی انگشتان پا بالا و پایین بروید تا از این طریق عضلات ساق پا کشش پیدا کنند و جریان خون در پاها بهبود یابد.

شب‌ها به هنگام خوابیدن و یا در طول روز پاهای خود را به مدت ۱۰ سانتی‌متر بالاتر از سطح قلب بگیرید.

مکمل‌های غذایی

از دیرباز اعتقاد بر این بوده است که مصرف برخی از ویتامین‌ها و گیاهان طبیعی (ویتامین c و E، فلاونوئیدها، جاروب قصاب، عصاره دانه شاه بلوط اسبی، گوتو کولا ) برای سیستم عروقی بدن خوب است.

عصاره دانه شاه بلوط اسبی و برخی از فلونوئیدها در بهبود سنگینی، درد و تورم مچ پا ثانویه موثر هستند.

با این حال بهتر است به هنگام مصرف داروهای طبیعی جانب احتیاط را رعایت کرد. زنان باردار و افرادی که از وجود بیماری‌های دیگر رنج می‌برند و یا از یک سری داروهای خاص مصرف می‌کنند بایستی قبل از مصرف هرگونه مکلمل غذایی ابتدا با پزشک خود مشورت کنند.

کرم‌های موضعی 

مطالعات بسیار اندکی وجود دارد که نشان‌دهنده استفاده از کرم‌های موضعی در درمان مشکلات عروقی است. عموما رگ‌های عنکبوتی ناشی از رگ‌های آسیب‌دیده‌ای هستند که نمی‌توان از طریق استعمال کرم‌های موضعی درمان کرد اما گاهی می‌توان به کمک خواص محدودکننده وازو در این کرم‌ها تغییرات موقتی در ظاهر آنها ایجاد کرد.

تحریک الکتریکی عضلات

امروزه می‌توان دستگاه‌هایی پیدا کرد که در آنها با قرار دادن الکترودهایی بر روی پوست و باعث انقباض عضلات شد. وجود این دستگاه‌ها علاوه بر حفظ سیستم عروقی در شرایط خوب دارای مزایای دیگری نیز است. می‌توان به کمک آنها از بروز اختلالات وریدی به هنگام سفرهای هوایی طولانی پیشگیری کرد.

ماساژ پا

پاهای ما مسئول تحرک، حفظ تعادل و تحمل وزن  کل بدن ما هستند. بالا بردن یا ماساژ دادن پاها می‌تواند جریان گردش خون در رگ‌ها را بهبود بخشد و علائم واریسی پاها را بطور موقت کاهش دهد.

جوراب‌های واریسی

جوراب‌های ساق بلند دارای فشار درجه‌بندی شده رایج‌ترین درمان محافظه کارانه برای رگ‌های واریسی پا است. این جوراب‌ها از جنس الاستیک قوی هستند و فشاری تدریجی از مچ پا تا ران وارد می‌کنند. جوراب‌های شلورای یا ساق بلند به حفظ فشار در عضلات ساق پا (قلب دوم) کمک می‌کنند و از انسداد رگ‌های سطحی پا بر اثر انباشت خون جلوگیری می‌کنند. در اوایل طرح جوراب‌های ساق بلند به نوعی بود که فشاری ناخوشایند و ناراحت کننده به پای بیمار وارد می‌کرد اما امروزه تولید کنندگان آن‌ها را در نگ‌ها، مدل‌های مختلف و دارای ظاهری جذاب و راحت طراحی می‌کنند بطوری که فشاری که این جوراب‌ها به پای بیمار وارد می‌کند درجه‌بندی شده است و میزان فشار آن بر قسمت‌های مختلف پا متفاوت است. در برخی از موارد،  استفاده از جوراب‌های واریسی بخشی از درمان رگ‌های بزرگ واریسی است.