پریکاردیت – پریکارد غشایی است که قلب و رگ‌های اصلی قلب را در برمی‌گیرد که از یک لایه فیبری بیرونی (پریکارد فیبری) و یک لایه غشای سروزی دوگانه داخلی (پریکارد سروز) تشکیل شده است. پریکاردیت به تورم این غشا گفته می‌شود.
پریکارد فیبری از بافت همبند فیبری ضخیم تشکیل شده است و مرزهای میانی مدیاستن را مشخص می‌کند. از سوی دیگر، پریکارد سروزی از نظر فیزیکی در رابطه نزدیک‌تری با قلب قرار دارد. بین دولایه آن مقدار کمی مایع پریکارد سروزی وجود دارد که لایه‌ها را روان می‌کند و از اصطکاک در حین انقباضات قلب جلوگیری می‌کند که در کنار محافظت مکانیکی، عملکرد اصلی پریکارد است.
پریکاردت
پریکارد کیسه نازکی است که قلب را احاطه کرده است و از قلب محافظت و آن را در سینه نگه می‌دارد. هنگامی که پریکارد ملتهب می‌شود یا پر از مایع می‌شود، پریکاردیت ممکن است رخ دهد. تورم می‌تواند به قلب آسیب برساند و بر عملکرد آن تأثیر بگذارد. زیرا پریکارد چند نقش مهم دارد:
- قلب را در داخل حفره قفسه سینه ثابت نگه می‌دارد.
- از کشش بیش از حد قلب و پرشدن بیش از حد از خون جلوگیری می‌کند.
- از اصطکاک با بافت‌های اطراف قلب هنگام تپش جلوگیری می‌کند.
- از قلب در برابر هرگونه عفونتی که ممکن است از اندام‌های مجاور مانند ریه‌ها سرایت کند، محافظت می‌کند.
پریکاردیت تورم پریکارد است. علت پریکاردیت در اکثر افراد ناشناخته است اما احتمالاً به دلیل عفونت ویروسی است. پریکاردیت ممکن است یک عارضه مرتبط با بسیاری از بیماری‌ها باشد. یا ممکن است به دلیل تروما باشد. تشخیص پریکاردیت با شرح‌حال و معاینه فیزیکی انجام می‌شود.
بیشتر بخوانید: آشنایی با انواع بیماری‌های قلبی و عروقی
لایه‌های پریکارد
پریکارد دارای دولایه است:
پریکارد فیبری لایه بیرونی است. از بافت همبند ضخیم ساخته شده و به دیافراگم متصل است. قلب را در حفره قفسه سینه نگه می‌دارد و از عفونت محافظت می‌کند. پریکارد سروزی لایه داخلی است. بیشتر به دولایه دیگر تقسیم می‌شود: لایه احشایی و جداری. پریکارد سروز به روان‌شدن قلب کمک می‌کند. در بین این دولایه حفره پریکارد پر از مایع قرار دارد. قلب را روان می‌کند و از آسیب محافظت می‌کند.
علل پریکاردت
علل احتمالی این بیماری عبارت‌اند از:
- عفونت با ویروس، باکتری یا قارچ
- اختلالات خودایمنی مانند لوپوس، آرتریت روماتوئید و اسکلرودرمی
- حمله قلبی
- جراحی قلب
- صدمات، مانند تصادف رانندگی
- نارسایی کلیه
- بیماری سل
- داروهایی مانند فنی توئین (دیلانتین)، وارفارین (کومادین) و پروکائین آمید
پریکاردیت حاد به طور ناگهانی شروع می‌شود و تنها چند هفته طول می‌کشد. پریکاردیت مزمن کندتر رشد می‌کند و می‌تواند طولانی‌تر شود. معمولاً پریکاردیت خفیف است و با گذشت زمان بهبود می‌یابد. گاهی اوقات با استراحت زیاد بهبود می‌یابد. پریکاردیت شدیدتر ممکن است نیاز به درمان دارویی یا جراحی داشته باشد تا از آسیب رساندن به قلب جلوگیری شود.
علائم پریکاردیت چیست؟
درد قفسه سینه شایع‌ترین علامت پریکاردیت است که از مرکز قفسه سینه شروع می‌شود و به گردن یا قسمت بالایی پشت سر می‌رسد. درد تیز و کوبنده است، اما ممکن است به‌صورت درد مبهم یا درد سوزشی نیز احساس شود. شدت درد ممکن است خفیف یا بسیار شدید باشد و به‌تدریج یا ناگهانی ظاهر شود. درد نفس کشیدن را آزار می‌دهد. بیشتر افراد هنگام درازکشیدن احساس بدتری دارند. علائم دیگر ممکن است شامل تب و لرز، عرق کردن، تنگی نفس و اشکال در بلع باشد. هنگامی که پریکاردیت به دلیل عفونت باشد، علائم به‌سرعت ظاهر می‌شوند. التهاب ناشی از بیماری‌های مزمن به‌تدریج شروع می‌شود.
پریکاردیت چگونه تشخیص داده می‌شود؟
شرح‌حال و معاینه فیزیکی :تشخیص پریکاردیت با گرفتن شرح‌حال در مورد درد و خصوصیات آن توسط متخصص قلب آغاز می‌شود. متخصص یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و از بیمار در مورد علائم مرتبط می‌پرسد. سابقه پزشکی گذشته فرد مهم است، زیرا پریکاردیت می‌تواند عارضه یک بیماری مزمن یا یک عارضه جانبی دارو باشد.
تست تشخیصی: نوار قلب (EKG یا ECG) فعالیت الکتریکی قلب را نشان می‌دهد. EKG غیرطبیعی در تشخیص مفید است، اما در مراحل اولیه التهاب، EKG ممکن است طبیعی باشد. در بیشتر موارد پریکاردیت، عکس‌برداری با اشعه ایکس قفسه سینه معمولاً طبیعی است. بااین‌حال، اگر مایع در کیسه پریکارد انباشته شود، قلب در عکس اشعه ایکس بزرگ‌تر به نظر می‌رسد.
آزمایش امواج صوتی قلب (اکو کاردیوگرام یا سونوگرافی قلب) برای تشخیص و تعیین کمیت مایع در پریکاردیت بسیار مفید است. هدف از این آزمایش تشخیص تجمع مایع در کیسه پریکارد است که به آن افیوژن می‌گویند. اگرچه در بسیاری از موارد خفیف پریکاردیت حاد، مایع پریکارد با اکوکاردیوگرافی دیده نمی‌شود. بسته به وضعیت بالینی ممکن است آزمایش‌های خون مختلفی تجویز شود.
روش‌های درمان
اغلب، پریکاردیت ناشی از یک عفونت ویروسی است و هدف از درمان، کاهش التهاب و کنترل درد است. داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی یا NSAIDها (ایبوپروفن، ناپروکسن و …) معمولاً استفاده می‌شوند. یک دوره کوتاه داروهای مسکن ممکن است مفید باشد. برای سایر علل پریکاردیت، درمان علت زمینه‌ای پریکاردیت ضروری است.
پریکاردیوسنتز، روشی که در آن یک سوزن نازک از طریق دیواره قفسه سینه به داخل کیسه پریکارد وارد می‌شود، در صورت وجود افیوژن بزرگ که بر عملکرد قلب تأثیر می‌گذارد، ممکن است از این روش استفاده شود. پریکاردوتومی (بریدن سوراخ در کیسه پریکارد) یا پریکاردکتومی (برداشتن کامل کیسه) ممکن است برای پریکاردیت راجعه که باعث ایجاد زخم در کیسه پریکارد شده و از ضربان صحیح قلب جلوگیری می‌کند، مورداستفاده قرار گیرد.
بیشتر بخوانید: آناتومی قلب انسان | بررسی گردش خون و ضربان قلب
عوارض پریکاردیت
دو تا از مهم‌ترین عوارض های این بیماری شامل:
تامپوناد قلبی
اگر مایع زیاد در کیسه پریکارد جمع شود، می‌تواند بر عملکرد قلب تأثیر بگذارد و فشارخون را کاهش دهد. بسته به علت این عارضه، مایع می‌تواند به‌تدریج در طول زمان یا می‌تواند به‌سرعت جمع شود. افزایش مقدار مایع می‌تواند باعث افزایش فشار در کیسه پریکارد شود. به این وضعیت تامپوناد قلبی می‌گویند. این عارضه باعث ایجاد دو مشکل می‌شود:
- بطن‌ها یا حفره‌های پایینی قلب که وظیفه پمپاژ خون به بدن را بر عهده دارند در پرشدن با خون مشکل دارند زیرا مایع موجود در کیسه مانع از پرشدن آنها از خون می‌شود. یعنی خون کمتری برای ارسال به بدن با هر ضربان قلب وجود دارد.
- افزایش فشار در پریکارد ممکن است مقدار خونی را که می‌تواند به قلب بازگردد کاهش دهد. خون کمتری که برمی‌گردد به این معنی است که با ضربان قلب بعدی مقدار کمتری خون برای پمپاژ وجود دارد.
تامپوناد قلبی یک وضعیت اورژانس است و بیمار ممکن است با فشارخون پایین، مشکل در تنفس و نارسایی احتقانی قلب دچار شوک شود. تامپوناد قلبی نیاز به پریکاردیوسنتز دارد، روشی که در آن یک سوزن بلند از طریق دیواره قفسه سینه به کیسه پریکارد وارد می‌شود و مایع خارج می‌شود. این کار فشار داخل کیسه را کاهش می‌دهد و به طور موقت اورژانس حاد را برطرف می‌کند. یک لوله پلاستیکی یا کاتتر در قفسه سینه باقی می‌ماند تا زمانی که بیماری زمینه‌ای که باعث تامپوناد شده است درمان و تثبیت شود.
پریکاردیت انقباضی
التهاب مکرر کیسه پریکارد می‌تواند منجر به زخم شدن فضای بین دولایه کیسه پریکارد شود. جای زخم حرکت قلب را در طول هر ضربان قلب منقبض می‌کند و می‌تواند از انبساط قلب برای پذیرش خون برگشتی از بدن پس از هر ضربان قلب جلوگیری کند. این امر بر عملکرد قلب و برون‌ده قلبی تأثیر می‌گذارد زیرا با بازگشت خون کمتر با هر ضربان، مقدار کمتری می‌تواند با ضربان قلب بعدی پمپ شود.
خونریزی پریکارد ناشی از ضربه یا عمل قلب شایع‌ترین علت پریکاردیت انقباضی است، اما تومورها یا عفونت‌هایی مانند سل یا قارچ نیز می‌توانند علت آن باشند. انقباض در طول زمان به‌آرامی رخ می‌دهد و باعث تنگی نفس در هنگام فعالیت و کاهش توانایی ورزش می‌شود. تورم در پاها و شکم ممکن است وجود داشته باشد زیرا بازگشت خون به قلب دشوار است و فشار برگشتی در سیاهرگ‌ها باعث نشت مایع به داخل بافت‌ها می‌شود.
اگر زخم قابل‌توجهی در کیسه پریکارد وجود داشته باشد، ممکن است برای بهبود عملکرد، پریکاردوتومی – عملی برای شکافتن پریکارد برای آزادکردن انقباض لازم باشد. اگر کل پریکارد باید از عضله قلب جدا شود، این عمل پریکاردکتومی نامیده می‌شود.
توصیه آخر
پریکارد از قلب محافظت می‌کند و به آن اجازه می‌دهد به‌راحتی در سینه حرکت کند. هنگامی که مایع یا مواد دیگر در پریکارد جمع می‌شوند، می‌توانند بر قلب شما فشار بیاورند و بر توانایی آن در پمپاژ خون تأثیر بگذارند.برخی از شرایطی که پریکارد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند جدی نیستند و به‌خودی‌خود بهبود می‌یابند. برخی دیگر می‌توانند به قلب آسیب برسانند و به‌عنوان فوریت‌های پزشکی در نظر گرفته می‌شوند.
اگر علائمی مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس و احساس پری قفسه سینه دارید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. آنها می‌توانند آزمایشاتی را برای یافتن علت مشکل انجام دهند و در مورد درمان‌هایی برای جلوگیری از آسیب قلبی به شما توصیه کنند.
