ترومبوز وریدی عمقی (DVT) شرایطی است که در آن یک لخته خون در یکی از رگ‌های عمیق ساق پاها، ران، لگن یا بازو قرار می‌گیرد. یک لخته‌ی خون، باعث مسدود شدن گردش خون در این رگ‌ها می‌شود که خون را از قسمت تحتانی بدن به طرف قلب انتقال می‌دهند. این انسداد می‌تواند باعث درد حاد ، تورم یا گرمی در پای آسیب دیده شود.

لخته‌های خون در رگ‌ها می‌توانند باعث التهابی (تحریک) بنام ترومبوفلبیت (لخته شدگی و رگ افروختگی) شوند. عوارض شدید ترومبوز ورید عمیق هنگامی اتفاق می‌افتد که لخته شل شود (یا آمبولی شود) و از طریق جریان خون عبور کند و باعث انسداد رگ‌های خونی (شریان‌های ریوی) در ریه شود. این عارضه‌ی خطرناک که آمبولی ریوی (PE) نامیده می‌شود ، بسته به میزان انسداد می‌تواند منجر به دشواری شدید در تنفس و حتی مرگ شود.

علت لخته شدن خون در پا (DVT)

سه عامل ممکن است منجر به تشکیل لخته خونی در رگ شود:

• آسیب در داخل رگ خونی به دلیل ضربه یا جراحت یا شرایط دیگر
• تغییر در جریان طبیعی خون، از جمله توربولانس غیرمعمول، یا انسداد جزئی یا کامل جریان خون
• انعقاد بیش از حد خون، وضعیت نادری است که در آن خون بیشتر از حد معمول لخته می‌شود.

هر اتفاق یا شرایطی که می‌تواند به آسیب عروق خونی، انعقاد بیش‌ازحد خون یا تغییر در جریان خون منجر شود، می‌تواند به طور بالقوه باعث ترومبوز ورید عمقی شود. عوامل خطر شایع‌تر، عبارت‌اند:

• نشستن طولانی مدت، مانند پرواز با هواپیمای یا رانندگی برای مدتی طولانی
• استراحت طولانی مدت و یا عدم تحرک، مانند استراحت مطلق بعد از آسیب دیدگی یا در هنگام بیماری مثل سکته مغزی(
• جراحی اخیر، خصوصاً جراحی ارتوپدی (خصوصاً مفصل لگن، پا یا زانو مانند جراحی تعویض مفصل زانو یا لگن)، جراحی زنان، قلب یا جراحی شکم
• تروما یا جراحت اخیر در قسمت تحتانی بدن مانند شکستگی استخوان‌های لگن، ران یا ساق پا
• چاقی مفرط
• حمله قلبی یا نارسایی قلبی
• بارداری یا زایمان اخیر
• بودن در ارتفاع بسیار زیاد، بیشتر از 14000 پا
• استفاده از استروژن تراپی یا قرص‌های ضد بارداری
• سرطان
• بیماری‌های ژنتیکی نادر وراثتی که منجر به تغییر در برخی از عوامل لخته کننده‌ی خون می‌شود
• برای از بیماری‌ها و شرایط قلبی یا تنفسی خاصی
• بالا رفتن سن
• شرایط و بیماری‌هایی که روی رگ‌ها تأثیر می‌گذارد مانند واسکولیت (التهاب دیواره رگ‌ها)، رگ‌های واریسی
• ترومبوز وریدی سطحی (SVT) هنگامی رخ می‌دهد که یک لخته خون در یک ورید سطحی در نزدیکی سطح بدن ایجاد شود. اگرچه این بیماری شبیه به DVT نمی‌باشد (که در رگ‌های عمقی رخ می‌دهد) اما می‌تواند یک عامل خطر برای لختگی خون در رگ‌ها (DVT / PE) باشد.
• انعقاد درون رگی منتشر (DIC)، بیماری است که در آن لخته شدن خون به طور نامتناسبی رخ می‌دهد و معمولاً در اثر عفونت زیاد یا نارسایی اندام ایجاد می‌شود.

اگر فردی دارای یک ترومبوز ورید عمیق باشد، 33٪ احتمال دارد که طی 10 سال دچار یک ترومبوز ورید عمقی دوم شود.

علائم و نشانه‌های هشدار دهنده DVT چیست؟

علائم و نشانه‌های لخته شدن خون در پا یا ترومبوز ورید عمیق در پای آسیب دیده هنگامی رخ می‌دهد که یک لخته مانع جریان خون شده و باعث التهاب می‌شود. علائم و نشانه‌های لخته شدن خون در رگ‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ورم
• شروع تدریجی درد
• قرمزی
• احساس گرمی در هنگام لمس کردن ناحیه
• بدتر شدن درد پا هنگام خم شدن پا
• گرفتگی ساق پا به خصوص در شب و اغلب در ماهیچه‌ی پشت ساق پا شروع می‌شود
• کبودی یا رنگ پریدگی و سفید شدن پوست

برخی از مبتلایان به ترومبوز ورید عمقی هیچ علائمی را تجربه نمی‌کنند.

چه موقع DVT به یک شرایط اورژانسی تبدیل می‌شود؟

در صورت مشکوک شدن به ایجاد لخته خون، فوراً با پزشک تماس بگیرید.

• اگرچه ممکن است یک ترومبوز ورید عمقی به خوی خود برطرف شود، اما عواقب خطرناک و مرگباری از رسیدن لخته خون به ریه وجود دارد که آن را آمبولی ریوی می‌نامند؛ این عواقب به قدری شدید هستند که باید فرد فوراً تحت مراقبت‌های پزشکی قرار گیرد.
• پزشک ممکن است به بیمار بگوید که سریعاً به بخش اورژانس بیمارستان برود.

اگر فردی دچار درد یا ورم پا به همراه هرگونه عوامل خطری باشد، سریعاً به اورژانس بیمارستان مراجعه کند.

چه آزمایش‌هایی وجود لخته‌ی خون را در پاها تشخیص می‌دهد؟

با شنیدن علائم بیمار، پزشک ممکن است به اینکه بیمار دچار ترومبوز ورید عمیق شده است، مشکوک باشد، به خصوص در صورت وجود هرگونه عامل خطر. هیچ آزمایش خون دقیقی برای تشخیص ترومبوز ورید عمقی موجود نیست. از آزمایشات تصویربرداری مختلفی برای تأیید این تشخیص استفاده می‌شود.

• سونوگرافی داپلر: با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، این سیستم می‌تواند رگ‌های بزرگ و پروگزیمال را تجسم کرده و در صورت وجود، لخته را تشخیص دهد. این روش که بدون درد و بدون عوارض انجام می‌گیرد، روشی متداول برای تشخیص ترومبوز ورید عمقی است. با این وجود، گاهی اوقات ممکن است این تکنیک یک لخته خون را خصوصاً در رگ‌های کوچک‌تر تشخیص ندهد.
• سونوگرافی: برای این مطالعه‌ی تصویربرداری، یک مایع رنگی به رگ‌ها تزریق می‌شود. این رنگ انسداد جریان خون توسط لخته را واضح‌تر نشان می‌دهد. این دقیق‌ترین روش آزمایش است، البته دردناک‌ترین و تهاجمی‌ترین روش نیز می‌باشد. امروزه به دلیل در دسترس بودن فن‌آوری پیشرفته سونوگرافی، این روش به ندرت انجام می‌شود.
• پلتیسموگرافی امپدانسی (IP): در این روش، از الکترودها برای اندازه‌گیری تغییرات حجم در رگ‌ها استفاده می‌شود. ازآنجاکه این آزمایش لخته‌ها را بهتر از سونوگرافی تشخیص نمی‌دهد و انجام آن سخت‌تر است، به ندرت استفاده می‌شود.
• سی‌تی‌اسکن: این نوعی پرتونگاری با اشعه‌ی ایکس است که به‌صورت مقطعی دید کاملی از رگ‌های پا ارائه می‌دهد و می‌تواند لخته‌ها را تشخیص دهد. این روش به‌ندرت برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا تفسیر تصاویر آن دشوارتر و وقت‌گیر است. سی‌تی‌اسکن برای شناسایی لخته‌های خون در ریه مفیدتر است.

درمان لخته شدن خون در رگ‌ها چیست؟

درمان لخته‌های خون بستگی به محل قرارگیری آن‌ها در بدن دارد. به‌طور معمول، داروهای ضد انعقاد خون یا رقیق کننده‌ی خون برای جلوگیری از تشکیل بیشتر لخته‌ها و به حداقل رساندن خطر کنده شدن لخته خون و حرکت آن به سمت ریه و ایجاد آمبولی ریوی تجویز می‌شوند. بسته به وضعیت بالینی و سایر شرایط پزشکی که ممکن است بیمار داشته باشد، درمان ترومبوز وریدی عمقی در پا، بستگی به وضعیت بالینی هر بیمار دارد. در زیر نحوه استفاده از داروهای مختلف و روش‌های درمانی ذکر شده است.

داروی ضد انعقاد

داروهای ضد انعقاد، یک درمان معمول برای این وضعیت هستند و شامل یک فرآیند دو مرحله‌ای می‌شود. تزریق هپارین با وزن مولکولی کم آنوکساپارین [لونوکس]، دالتپارین ([Fragmin] شروع به رقیق شدن فوری خون می‌کنند. در همین حین، وارفارین (کوادامین، جانتوون) تجویز می‌شود (یک داروی ضد انعقاد خوراکی که چند روز طول می‌کشد تا بتواند تأثیر ضد انعقاد خونی خود را نشان دهد). آزمایش‌های خون (آزمایش زمان پروترومبین یا آزمایش نسبت نرمال بین‌المللی [INR]) برای اندازه‌گیری اثربخشی تزریق‌های وارفارین انجام می‌شود. وقتی INR به حد مناسب برسد، تزریق هپارین قطع می‌شود.

• ریووروکسابان (Xarelto) یک دارو بنام بازدارنده‌ی انتخابی فاکتور Xa است که یک قرص خوراکی است که برای درمان DVT استفاده می‌شود. این دارو همانند وارفارین می‌تواند به عنوان یک درمان و یک پیشگیری کننده برای پیشگیری از لخته شدن خون استفاده شود.
• Apixaban (Eliquis) و dabigatran (Pradaxa) نیز داروهایی هستند که برای جلوگیری از لخته شدن خون و درمان DVT حاد استفاده می‌شوند.

در صورت امکان، درمان ترومبوز وریدی عمیق در فرد، بدون عارضه و به صورت سرپایی انجام می‌شود. آموزش‌های لازم برای نحوه‌ی انجام تزریق‌ها به بیمار و خانواده او داده می‌شود و به بیمار توصیه می‌شود که برای نظارت و کنترل مناسب بیماری (آزمایش خون) به پزشک خود یا بیمارستان مجدداً مراجعه کند. برخی بیماران در صورت ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای، بارداری یا عدم توانایی در تزریق هپارین، نیاز به بستری در بیمارستان دارند.

مدت زمان درمان ضد انعقاد بستگی به شرایطی دارد که منجر به ایجاد لخته خون شده است. اگر عوامل خطر موقتی وجود داشته باشد، به عنوان مثال یک سفر طولانی یا عدم تحرک اخیر به خاطر یک آسیب یا بیماری، درمان ممکن است 3 تا 6 ماه طول بکشد؛ اما، اگر علت آن ناشناخته باشد یا خطر تشکیل لخته مکرر وجود داشته باشد، ممکن است بیش از 12 ماه به دارو نیاز باشد.

همه موارد ترومبوز وریدی عمیق نیاز به داروهای ضد انعقاد ندارند. از آنجا که لخته‌های خونی کوچک واقع در رگ‌های زیر زانو خطر کمتری از آمبولی شدن در ریه را دارند، ممکن است بیمار نیازی به مصرف دارو نداشته باشد. با استفاده از آزمایش‌های سونوگرافی سریالی و متوالی از رگ‌ها، لخته را می‌توان موردبررسی قرار داد تا مشخص شود که این بیماری در حال گسترش و رشد است یا ثابت است و به درمان دیگری نیاز ندارد.

لخته‌های خونی واقع در ورید فمور (ناحیه‌ی ران) در نزدیکی کشاله ران که به داخل مجرای ایلیاک در شکم امتداد دارند ممکن است نیاز به درمان تهاجمی تر با ترومبولیتیک (ترومبو = لخته + لیز = شکست) داشته باشند. داروهای ضد لخته (آلتپلاز – -Activase، استرپتوکیناز Streptase- -) را می‌توان به طور مستقیم به خود لخته خون تزریق کرد. این کار معمولاً به یک متخصص (یک جراح عروق یا رادیولوژیست مداخله) نیاز دارد که می‌تواند از پرتونگاری یا اشعه ایکس به‌طور بلادرنگ استفاده کند تا یک سوند یا لوله را در رگ آسیب دیده که در آن لخته واقع است قرار داده و دارو را در طی یک دوره زمانی قطره قطره وارد کند تا لخته را حل کرده و از حرکت کردن آن به ریه جلوگیری کند.

موقعیت‌های مشابه این مورد می‌تواند در بازو وجود داشته باشد. DVT های بالای آرنج معمولاً با داروهای رقیق کننده خون همان‌طور که در بالا توضیح داده شده است، قابل درمان می‌باشند، در حالی که لخته‌های داخل رگ ساب کلاوین، درست واقع در زیر ترقوه، ممکن است تحت درمان ترومبولیتیک قرار گرفته شوند.

برخی از افراد ممکن است به دلیل شرایط و بیماری‌های زمینه‌ای، نتوانند داروهای ضد انعقادی مصرف کنند و ممکن است به جای دارو به یک درمان جایگزین نیاز داشته باشند. کسانی که خونریزی دستگاه گوارش دارند (خونریزی معده یا روده)، خونریزی داخل جمجمه (خونریزی در داخل مغز یا بافت‌های اطراف آن)، یا کسانی که ترومای عمده‌ای اخیراً داشته‌اند، احتمال دارد که در صورت استفاده از داروهای ضد انعقادی، خونریزی کنند. درمان جایگزین برای درمان لخته خون در پا در این مواقع ممکن است یک فیلتر ورید اجوف تحتانی (inferior vena cava filter) باشد. این وردی، رگ بزرگی است که درست قبل از ورود به قلب، خون را از قسمت تحتانی بدن جمع می‌کند. یک فیلتر را می‌توان در ورید اجوف یا بزرگ سیاهرگ قرار داد تا هر لخته‌ای را که ممکن است کنده شود، گیر بیندازد و از حرکت آن‌ها به قلب و سپس به ریه‌ها جلوگیری کند.

جوراب و جوراب‌های فشرده‌سازی

جوراب و جوراب‌های فشرده‌سازی در جلوگیری از عارضه لخته شدن خون در پا به نام سندرم پس از ترومبوتیک یا سندرم post-phlebitis (پس از فلیبیت) مفید هستند که در آن پای آسیب دیده ورم می‌کند و دچار دردی مزمن می‌شود. این جوراب‌ها را می‌توان بدون نسخه از داروخانه و فروشگاه‌های لوازم پزشکی و یا به‌صورت سفارشی خریداری کرد. توصیه می‌شود که این جوراب‌ها حداقل یک سال پس از تشخیص ترومبوز وریدی عمیق پوشیده شوند.