ترومبوز به تشکیل لخته خون در عروق خونی گفته می‌‌شود (شریان یا سیاهرگ). ترومبوز وریدی معمولاً درون سیاهرگ رخ می‌دهد. سیاهرگ به آن دسته از عروق خونی گفته می‌‌شود که خون را به سمت قلب و ریه می‌برند و سرخرگ یا شریان به عروقی گفته می‌‌شود که خون را از قلب خارج می‌کنند. منظور از ترومبوز عمیق وریدی تشکیل لخته خون در عروق عمیق پا، ساق پا یا لگن است. ریسک تشکیل لخته خون در عروق این نواحی پس از زایمان افزایش پیدا می‌‌کند. یکی از عواملی که باعث می‌شود ریسک بروز ترومبوز عمیق وریدی پس از زایمان افزایش پیدا کند زایمان سزارین است.

 علائم و نشانه‌های لخته شدن خون در پا چیست؟

 علائم و نشانه‌های لخته شدن خون در پا معمولاً در یک پا به وجود می‌آید و به شرح زیر می‌باشند:

• قرمزی یا داغ شدن و متورم شدن پا
• بروز تورم در همه نقاط پا یا فقط یک نقطه از آن
• بروز درد و حساسیت که این مشکل معمولاً در هنگام ایستادن راه رفتن احساس می‌شود یا ممکن است احساس کنید که پای شما سنگین است.

 در صورتی که دچار یک یا چند مورد از این علایم شده اید فوراً به پزشک خود اطلاع دهید. در دوران بارداری بروز تورم و درد در هر دو پا طبیعی است و همیشه به معنای وجود مشکل نیست اما در صورتی که این وضعیت باعث نگرانی شما شده است به پزشک خود اطلاع دهید.

 چرا ترومبوز عمیق وریدی یک مشکل جدی است؟

 ترومبوز عمیق وریدی یک مشکل جدی محسوب می‌شود زیرا این احتمال وجود دارد که لخته خون تشکیل شده وارد جریان خون شود تا در نهایت به یک نقطه دیگر از بدن بچسبد. در صورتی که لخته خون وارد ریه شود به آن آمبولی ریوی گفته می‌‌شود که یک اختلال خطرناک است و زندگی فرد را تهدید می‌کند با این حال احتمال مرگ ناشی از آمبولی ریوی در میان زنان باردار یا زنانی که به تازگی زایمان کرده اند بسیار نادر است. در صورتی که شما دچار علائم و نشانه‌های زیر شدید فورا به پزشک مراجعه کنید زیرا تشخیص و درمان به موقع ترومبوز عمیق وریدی باعث می‌شود که ریسک بروز آمبولی ریوی کاهش پیدا کند:

• بروز مشکلات ناگهانی و بی دلیل در تنفس
• احساس درد و گرفتگی قفسه سینه
• بالا آوردن خون در هنگام سرفه کردن
• بد حال بودن و زمین خوردن

چه افرادی در معرض خطر ترومبوز عمیق وریدی قرار دارند؟

ترومبوز عمیق وریدی بیشتر در زنان باردار و در شش هفته اول پس از تولد نوزاد به وجود می‌آید. ریسک بروز این اختلال در زنان باردار ۵۰۰ به یک است یعنی از هر ۵۰۰ نفر یک نفر دچار این اختلال خواهد شد و این رقم ۱۰ برابر بیشتر از زنانی است که در همان سن قرار دارند اما باردار نیستند. با این حال احتمال بروز ترومبوز عمیق وریدی در هر زمانی از بارداری مانند سه ماه اول بارداری وجود دارد به همین دلیل تحت نظر بودن در این دوران بسیار ضروری است. در صورتی که موارد زیر در خصوص شما صدق می‌کند ریسک بروز این اختلال در شما بالا خواهد بود.

 شرایط خاص قبل از بارداری

 در صورتی که موارد زیر در خصوص شما صدق می‌کند ریسک بروز ترومبوز عمیق وریدی در شما بالا خواهد بود:

• در صورتی که ۳۵ سال به بالا سن دارید.
• اگر سه یا چند فرزند دارید.
• در صورتی که قبلاً سابقه بروز ترومبوز عمیق وریدی را دارید.
• در صورتی که پدر یا مادر یا خواهر و برادر شما دچار ترومبوز عمیق وریدی شده‌ اند.
• در صورتی که دچار ترومبوفیلی هستید و خون شما به راحتی لخته می‌شود. در صورتی که دچار برخی اختلالات و بیماری‌ها از قبیل بیماری قلبی، بیماری ریوی یا آرتروز هستید. پزشک متخصص زنان می‌تواند احتمال بروز ترومبوز عمیق وریدی را در صورت ابتلا به این بیماری‌ها مشخص نماید.
• در صورتی که واریس دردناک دارید و باعث ناراحتی و درد شما شده است و قسمت بالای زانوی شما قرمز یا متورم شده است.
• در صورتی که از ویلچر استفاده می‌کنید.

 در دوران بارداری

 در صورتی که موارد زیر در خصوص شما صدق می‌کند ریسک بروز ترومبوز عمیق وریدی در شما بالا خواهد بود:

• در صورتی که چند قلو دارید.
• در صورتی که بدن شما دچار کم آبی شده است یا به علت تهوع در اوایل دوران بارداری تحرک شما کمتر شده است و یا به علت عفونت شدید از قبیل آپاندیسیت یا عفونت کلیه در بیمارستان بستری شده اید و یا به علت روش‌های درمانی ناباروری (از قبیل سندروم تحریک بیش از حد تخمدان) حال شما خوب نیست.
• به مدت طولانی تحرک نداشته اید به عنوان مثال جراحی کرده اید یا بیش از چهار ساعت توسط هواپیما، ماشین یا قطار سفر کرده اید.
• در بیمارستان بستری شده اید.
• دچار اکلامپسی شدید هستید.

 پس از تولد نوزاد

 در صورتی که شرایط زیر در خصوص شما صدق می‌کند در معرض خطر بروز ترومبوز وریدی قرار خواهید داشت:

• در صورتی که زایمان شما طولانی بوده و بیش از ۲۴ ساعت طول کشیده است یا آن که سزارین شده اید.
• در صورتی که پس از تولد جنین خون زیادی از دست داده اید.
• در صورتی که به شما خون داده شده است.

 در دوران بارداری و پس از تولد جنین شما به لحاظ ریسک بروز اختلال ترومبوز عمیق وریدی ارزیابی می‌‌شود و پزشک یا ماما از شما در خصوص فاکتورهای خطر بالا سوال خواهد پرسید.

 ترومبوز عمیق وریدی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

 در صورتی که شما دچار ترومبوز عمیق وریدی شده باشد پزشک به بررسی ریه‌های شما می‌‌پردازد و درخواست سونوگرافی را خواهد داد. در صورتی که وجود لخته خون تشخیص داده شود اما شما همچنان دچار علائم و نشانه‌های ایجاد شده باشید پزشک مجددا یک هفته بعد درخواست تکرار سونوگرافی را خواهد داد.

 آمبولی ریوی

 تست‌هایی که مورد استفاده قرار می‌گیرند به شرح زیر می‌باشند:

• عکس برداری از قفسه سینه توسط اشعه ایکس می‌‌تواند به شناسایی مشکلات شایعی که باعث بروز علائم و نشانه‌های شما شده است از قبیل عفونت قفسه سینه کمک کند.
• سی تی اسکن از قفسه سینه
• اسکن هسته ای ریه که با وارد کردن دارو درون سیاهرگ بازو انجام می‌‌شود.
• سونوگرافی از هر دو پاها برای تشخیص لخته خون

 آیا انجام این تست‌ها خطری دارد؟

 در عکس برداری از قفسه سینه توسط اشعه ایکس، سی تی اسکن یا اسکن هسته ای از پرتو استفاده می‌شود. در عکس برداری توسط اشعه ایکس از پرتو با دوز پایین استفاده می‌شود تا از جنین محافظت شود. سی تی اسکن و اسکن هسته ای نیز با خطرات کمی همراه هستند اما باید پزشک مزایای انجام آن را با خطراتی که ممکن است برای شما یا جنین به وجود بیاید بسنجد. ریسک بروز سرطان در دوران کودکی فرزند شما پس از انجام سی تی اسکن یا اسکن هسته ای به شدت نادر است با این حال اسکن هسته ای در مقایسه با سی تی اسکن بیشتر باعث بروز سرطان خواهد شد. در سی تی اسکن میزان پرتو دهی به سینه بیشتر از اسکن هسته ای است که می‌تواند ریسک بروز سرطان سینه را افزایش دهد. پزشک با شما در خصوص مزایا و خطرات هریک از این تست‌ها صحبت خواهد کرد.

 درمان لخته شدن خون در پا در دوران بارداری و بعد از زایمان سزارین

در صورتی که پزشک شما به وجود ترومبوز عمیق وریدی مشکوک شده باشد به شما توصیه می‌‌کند که فرایند درمان خود را با تزریق یک دارو که ضد انعقاد خون است و هپارین نام دارد و باعث رقیق شدن خون می‌شود شروع کنید. هپارین انواع مختلفی دارد و رایج ترین نوع آن که در بارداری مورد استفاده قرار می‌گیرد هپارین با وزن مولکولی پایین است. برخی از مزایای هپارین در اکثر زنان به شرح زیر می‌باشد:

• از بزرگ شدن لخته خون تشکیل شده جلوگیری می‌کند تا بدن بتواند به تدریج به جذب آن بپردازد.
• ریسک بروز آمبولی ریوی را کاهش می‌دهد.
• ریسک بروز ترومبوز وریدی در یک ناحیه دیگر را کاهش می‌‌دهد.
• ریسک بروز علائم و نشانه‌های تشکیل لخته خون در پاها را در آینده کاهش می‌دهد.

 درمان ترومبوز عمیق وریدی با هپارین چگونه انجام می‌شود؟

 هپارین معمولاً به صورت وریدی و دو بار در روز تزریق می‌شود. دز این دارو بر اساس وزن شما در اوایل دوران بارداری مشخص می‌شود. پزشک به شما یا یکی از اعضای خانواده شما یاد می‌دهد که چگونه به تزریق هپارین بپردازید و آن را کجا تزریق کنید. پزشک سرنگ و دارو را به شما می‌دهد و به شما می‌گوید که چگونه از آنها نگهداری کنید و زمان استفاده از آن را نیز توضیح خواهد داد. شما هر چند وقت یک بار به معاینات سرپایی نیاز خواهید داشت ولی معمولاً نیازی به بستری شدن در بیمارستان نخواهید داشت.

 باید تا چه مدت از هپارین استفاده کرد؟

 معمولاً درمان با هپارین تا پایان دوران بارداری و حداقل تا ۶ هفته پس از زایمان ادامه پیدا می‌‌کند. حداقل زمان دریافت هپارین سه ماه است.

 سایر روش‌های کمک کننده برای درمان ترومبوز عمیق وریدی چیست؟

• سعی کنید تا جایی که می‌توانید تحرک داشته باشید.
• پزشک به شما یک جوراب مخصوص می‌‌دهد که به کاهش تورم و پاهای شما کمک می‌کند و شما باید از آن استفاده کنید.
• در صورتی که به داروی مسکن نیاز داشته باشید می‌توانید به پزشک خود اطلاع دهید.

 آیا دریافت هپارین برای مادر یا جنین خطر دارد؟

 دریافت هپارین با وزن مولکولی پایین از جفت عبور نمی‌کند و خطری برای جنین نخواهد داشت. ممکن است در محل تزریق مقدار کبودی به وجود بیاید که معمولاً طی مدت چند روز از بین خواهد رفت. از هر صد نفر یک یا دو نفر خانم به کار این واکنش آلرژیک دارند. در صورتی که پس از تزریق هپارین دچار راش پوستی شدید باید به پزشک خود اطلاع دهید تا نوع هپارین دریافتی شما را عوض کند.

 با شروع درد زایمان چه باید کرد؟

 اکثر زنانی که دچار ترومبوز عمیق وریدی هستند بارداری خود را به طور طبیعی ادامه می‌دهند. اگر تصور می‌کنید که درد زایمان شما شروع شده است دیگر به تزریق هپارین نپردازید. با پزشک خود تماس بگیرید و هنگامی ‌که به بیمارستان مراجعه می‌‌کنید به کادر بیمارستان اطلاع بدهید که از هپارین استفاده می‌کنید تا شما را راهنمایی کنند که باید چه کار کنید. در صورتی که قرار است زایمان کنید باید ۲۴ ساعت قبل از زمان تعیین شده برای زایمان از تزریق هپارین خودداری کنید. تا ۲۴ ساعت پس از تزریق آخرین دوز هپارین شما مجاز به تزریق اپی دورال نخواهید بود. تزریق اپی دورال روشی است که داروی بی حسی موضعی به درون فضای اطراف اعصاب ناحیه کمر تزریق می‌شود تا قسمت پایین کمر شما بی حس می‌شود. روش‌های دیگری نیز برای تسکین درد وجود دارد.

 در صورتی که به زایمان سزارین نیاز باشد چه باید کرد؟

 در صورتی که قرار است شما زایمان سزارین انجام بدهید باید آخرین دوز تزریق هپارین ۲۴ ساعت قبل از سزارین باشد. معمولا ۴ ساعت پس از عمل دوباره تزریق هپارین شروع خواهد شد. در صورتی که ۲۴ ساعت از تزریق هپارین شما نگذشته است و باید فرزند شما به صورت اورژانسی و جراحی سزارین متولد شود نمی‌توانید از اپی دورال یا تزریق نخاعی استفاده کنید و در عوض برای جراحی به بیهوشی عمومی نیاز خواهید داشت.

 پس از زایمان چه اتفاقی رخ می‌دهد؟

باید حداقل تا ۶ هفته پس از زایمان به تزریق هپارین ادامه به دلیل پس از زایمان می‌‌توانید از هپارین به صورت قرص یا داروی قابل تزریق استفاده کنید. پزشکان این رابطه با شما صحبت خواهد کرد. پس از زایمان شما با پزشک خود ملاقات خواهید داشت پزشک درباره موارد زیر با شما صحبت خواهد کرد:

• از شما درباره سابقه خانوادگی ابتلا به ترومبوز عمیق وریدی سوال خواهد پرسید و درخواست انجام آزمایشاتی را می‌‌دهد که وجود این اختلال را نشان می‌‌دهند و معمولاً این آزمایشات قبل از بارداری بعدی درخواست خواهد شد.
• شما در خصوص روش‌های پیشگیری از بارداری صحبت می‌کند زیرا شما نباید از قرص ضد بارداری که حاوی استروژن است استفاده کنید.
• شما در خصوص بارداری در آینده نیز صحبت می‌‌کند و به شما توصیه می‌‌کند که در طول بارداری بعدی و پس از آن از هپارین استفاده کنید.
• اطلاعات لازم را در خصوص جوراب مخصوص واریس در اختیار شما قرار می‌دهد و معمولا از شما می‌خواهد تا دو سال از آن استفاده کنید.

 آیا مصرف وارفارین مانعی برای شیردهی است؟

 پاسخ این سوال منفی است و مصرف وارفارین مانعی برای شیردهی نمی‌باشد.

 چگونه از بروز ترومبوز عمیق وریدی جلوگیری کنیم؟

 در اکثر مواقع می‌توان از تشکیل لخته خون در عروق پا جلوگیری کرد شما می‌توانید در این رابطه با پزشک خود صحبت کنید و از او بخواهید خطرات این اختلال را برای شما توضیح دهد و با متخصص زنانی که شما تحت نظر او هستید در خصوص روش‌های جلوگیری از تشکیل لخته خون صحبت نماید.

• با خانواده خود در خصوص شرایط پزشکی تان صحبت کنید و اگر در خانواده شما سابقه لخته شدن خون وجود دارد به پزشک خود اطلاع دهید.
• با پزشک خود در خصوص خطرات بالقوه تشکیل لخته خون در عروق خود صحبت کنید.
• با پزشک خود در خصوص کاهش ریسک روز تشکیل لخته خون صحبت کنید به ویژه اگر سزارین سختی داشته ‌اید یا مجبور هستید در بستر استراحت کنید. طبق نظر پزشک تا جایی که می‌توانید ورزش کنید و در صورتی که مدت زیادی می‌نشینید هر یک تا دو ساعت یک بار کمی راه بروید و ورزش کنید.
• مقدار زیادی مایعات مصرف کنید. معمولاً پزشک به زنان باردار توصیه می‌کند که در طول روز ۱۰ لیوان آب بخورند و در دوران شیردهی نیز ۱۲ تا ۱۳ لیوان آب مصرف کنند.
• داروهای تجویز شده خود را مصرف کنید و طبق دستور پزشک از جوراب مخصوص استفاده نمایید.