پاهایتان گاهی اوقات درد می‌گیرد و سنگین می‌شود؟ بعضی از رگ‌های پاهایتان ورم کرده و پیچ خورده است؟ اگر پاسختان به این سوال‌ها مثبت است، احتمالاً دچار واریس شده‌اید. واریس زمانی بروز می‌یابد که سیاهرگ‌هایی که دقیقاً زیر سطح پوست قرار دارند، آسیب ببینند، ورم کنند و خون فراوانی در آن‌ها جمع شود.

سرخرگ‌ها خون را از قلب به بقیه بدن می‌برند و سیاهرگ‌ها خون را اندام‌ها به قلب برمی‌گردانند. رگ‌های واریسی عموماً در پا ایجاد می‌شود. بیش از نیمی از موارد واریس ارثی است و احتمالاً ناشی از ضعف ارثی دیواره‌های سیاهرگ‌ها یا دریچه‌های داخل سیاهرگی است که مانع از برگشت خون رو به عقب می‌شود.

واریس چیست؟

سیاهرگ‌ها بخشی از سیستم گردش خون هستند و خون را از بافت‌های بدن به قلب برمی‌گردانند تا قلب دوباره خون را سرشار از اکسیژن کند. وقتی خون به قلب می‌رسد، سرخرگ خون غنی از اکسیژن را به بافت‌های بدن می‌برد.

سیاهرگ‌ها دریچه‌هایی یک‌طرفه دارند که اجازه نمی‌دهند خون به عقب برگردد و خون فقط می‌تواند از دریچه بگذرد و به سمت قلب برود. اگر دریچه‌های قلب آسیب ببیند یا ضعیف شود، خون به جای این که به سمت قلب برود، به عقب برمی‌گردد، در سیاهرگ‌ها جمع می‌شود و در نتیجه سیاهرگ ورم می‌کند. سیاهرگ‌هایی که به اندازه کافی بزرگ شده و ورم کرده باشد، از روی پوست دیده می‌شود و اصطلاحاً سیاهرگ واریسی گفته می‌شود. این رگ‌های برجسته و پیچ خورده عموماً روی پا ایجاد می‌شود، هرچند احتمال به وجود آمدن آن‌ها در هر نقطه‌ای از بدن وجود دارد.

چنانچه رگ‌های واریسی کوچک‌تر باشد، اصطلاحاً به آن‌ها رگ‌های عنکبوتی گفته می‌شود؛ رگ‌های عنکبوتی مویرگ‌های متورمی هستند که نزدیک سطح پوست قرار دارند. مویرگ‌ها سیاهرگ‌هایی بسیار کوچک با دیواره نازک هستند که مانند پلی بین سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها عمل می‌کنند. این رگ‌ها به دلیل شکل ظاهریشان که شبیه به تار عنکبوت یا شاخه‌های درخت است، عنکبوتی نامیده می‌شوند.

نشانه‌های واریس

سیاهرگ‌های متورم و پیچ خورده تنها علامت واریس نیستند. دیگر نشانه‌ها و علائم واریس به شرح زیر است:

• سیاهرگ‌های بزرگ، مایل به آبی یا بنفشی که زیر سطح پوست دیده می‌شوند.
• ورم کردن پاها و مچ پاها
• احساس درد و سنگینی در پاها
• گرفتگی عضلات پاها، به ویژه شب‌ها
• خارش پاها به ویژه در قسمت پایین پا و مچ پا
• احساس سوزش یا نبض زدن در پاها
• لکه‌هایی که با رنگ متفاوت روی پوست در نزدیکی محل رگ واریسی ایجاد می‌شود.

علائم واریس برخی بیماران در آب و هوای گرم یا پس از ایستادن طولانی مدت تشدید می‌شود. علائم معمولاً در اثر استراحت کردن و بالا گذاشتن پاها بهتر می‌شود.

برخی بیماران مبتلا به واریس دچار راش پوستی موسوم به درماتیت استازیس می‌شوند. اگر پوست اطراف رگ واریسی ترک خورد یا دچار خارش شد، حتماً موضوع را به پزشک معالجتان اطلاع بدهید. راش پوستی در صورت درمان نشدن به زخم وریدی پا تبدیل می‌شود.

اگر فکر می‌کنید واریس دارید، حتماً برای تشخیص صحیح به پزشک مراجعه کنید.

نشانه‌های هشدار اولیه واریس

برای تشخیص زودهنگام واریس لازم است که بدنتان را به طور منظم معاینه کنید. قبل از آن که سیاهرگ‌های واریسی متورم و برآمده که مشخصه اصلی واریس هستند، به وجود بیایند، ممکن است علائم اولیه به اشتباه به مشکلات پوستی ارتباط داده شود، چون رگ‌های واریسی باعث تغییررنگ پوست می‌شوند و درخششی غیرعادی به پوست می‌دهند و یا موجب ضخیم و سخت شدن پوست می‌شوند.

نشانه‌های هشدار اولیه واریس به شرح زیر است:

• لکه‌های قرمز روشن روی پایین پاها: این لکه‌ها می‌تواند علامت نقص در عملکرد وریدها و بیانگر افزایش احتمال ابتلا به واریس در آینده باشد.
• درد مختصر پاها: آیا درد سنگینی را در پاهایتان احساس می‌کنید؟ این درد می‌تواند نشانه اولیه ابتلا به واریس باشد.
• سیاهرگ‌های تیره و مشخصی نزدیک سطح پوست به وجود می‌آید. افرادی که سیاهرگ‌های مشخص‌تری دارند، بیشتر مستعد ابتلا به واریس هستند.
• ورم کردن پاها در پایان روز: اگر پاهایتان در پایان روز ورم می‌کند، احتمال این که به واریس مبتلا شوید، بیشتر است.
• حتی در غیاب این نشانه‌های هشدار اولیه هم احتمال ابتلا به واریس وجود دارد؛ به ویژه اگر عامل‌های خطر واریس یا سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را داشته باشید.

هرچند واریس معمولاً به تنهایی منجر به بروز عوارض درازمدت نمی‌شود، اما لازم است که از رگ‌های واریسی مراقبت کنید و علائم را مدیریت کنید. واریس در بعضی موارد به مرور زمان تشدید می‌شود. درمان‌های مختلفی برای واریس وجود دارد؛ برای تشخیص صحیح و بهره‌گیری از درمان مناسب به پزشک مراجعه کنید.

عامل‌های خطر واریس

واریس محدودیت سنی ندارد و تمام افراد در هر سنی ممکن است به واریس مبتلا شوند. عامل‌های خطر متعددی وجود دارد که احتمال ابتلا به واریس را افزایش می‌دهد. عامل‌های خطر واریس عبارت است از:

• سابقه خانوادگی: اگر در خانواده‌تان سابقه ابتلا به واریس وجود داشته باشد، شما نیز بیشتر مستعد ابتلا به واریس خواهید بود.
• ایستادن یا نشستن طولانی مدت: بی‌حرکت ماندن در یک موقعیت به مدت طولانی باعث می‌شود که سیاهرگ‌های پاها برای برگرداندن خون به قلب سخت‌تر تلاش کنند، به خصوص اگر بایستید یا پاهایتان را روی هم بیاندازید یا خم کنید. اگر کارتان ایجاب می‌کند که مدت‌های طولانی بایستید یا بنشینید، بدانید که بیشتر در معرض خطر ابتلا به واریس قرار دارید.
• اضافه وزن داشتن: اضافه وزن فشار بیشتری را به سیاهرگ‌ها وارد می‌کند و در نتیجه خطر ابتلا به واریس افزایش می‌یابد.
• بارداری: نوزاد در حال رشد در دوران بارداری فشار بیشتری به شکم و سیاهرگ‌های پاها وارد می‌کند. بسیاری از رگ‌های واریسی که در دوران بارداری ایجاد می‌شود، سه تا دوازده ماه بعد از بارداری خود به خود از بین می‌رود.
• بالا رفتن سن: هرچه سنتان بالاتر می‌رود، خطر مبتلا شدنتان به واریس نیز به همان نسبت بیشتر می‌شود. این رابطه عموماً نتیجه فرآیند فرسایش تدریجی است که باعث ضعیف شدن سیاهرگ‌ها می‌شود.
• جنسیت: واریس در میان خانم‌ها شایع‌تر است. شیوع بالاتر واریس در میان زنان را می‌توان با توجه به تغییرات هورمونی دوران بلوغ، بارداری و یائسگی توضیح داد.
• سابقه آسیب دیدن پا: وقتی پا آسیب می‌بیند، احتمال دارد سیاهرگ‌هایش ضعیف شود و توانایی رگ‌ها برای برگرداندن خون به قلب کاهش پیدا کند. سابقه آسیب‌دیدگی سیاهرگ‌های پا خطر ابتلا به واریس را افزایش می‌دهد.

اگر یک یا چند مورد از عامل‌های خطر فوق را دارید، حتماً بدنتان را به طور مرتب برای یافتن نشانه‌های اولیه واریس معاینه کنید.

تشخیص

پزشک از بیمار می‌خواهد که علائمش را شرح بدهد و سابقه خانوادگی ابتلا به واریس را بررسی می‌کند. همچنین پزشک سوالاتی را درباره سبک زندگی بیمار از او می‌پرسد، به خصوص تعداد ساعت‌هایی که بیمار سر پا می‌ایستد. از بیماران خانم نیز سوالاتی درباره سابقه بارداری و سفتی کش جوراب و لباس پرسیده می‌شود.

پزشکان می‌توانند واریس را براساس نتایج معاینه بالینی ساده تشخیص بدهند. در اکثر موارد نیازی به انجام آزمایش‌های تخصصی وجود ندارد.

راه‌های درمان واریس

اکثر بیماران مبتلا به واریس خفیف به روش‌های زیر درمان می‌شوند:

• بالا گذاشتن و بستن پاها به طور متناوب در طول روز
• پوشیدن جوراب واریس

چنانچه رگ واریسی نزدیک پوست باشد، متخصص پوست یا جراح قلب و عروق توصیه می‌کند که عمل اسکلروتراپی یا لیزردرمانی انجام شود. در عمل اسکلروتراپی ماده‌ای شمیایی داخل رگ درگیر تزریق می‌شود، این ماده باعث زخم شدن رگ و بسته شدن آن می‌شود. لیزردرمانی روش موثری برای درمان رگ‌های واریسی کوچک محسوب می‌شود.

بیماران مبتلا به نارسایی وریدی شدید با لخته‌های مکرر خون و زخم‌های پوستی مواجه می‌شوند. روش جراحی قدیمی درمان واریس اصطلاحاً استریپینگ و لیگاسیون (بستن و بریدن) گفته می‌شود. جراح سیاهرگ آسیب دیده را در این عمل می‌بندد و از طریق برش‌های کوچکی که روی پوست ایجاد کرده است، از بدن بیرون می‌کشد. جراحی دیگری که برای درمان واریس انجام می‌شود، فلبکتومی سرپایی است؛ در این عمل نیز سیاهرگ از راه برش‌های کوچکی که روی پوست ایجاد شده است، بیرون کشیده می‌شود. البته جراحی فلبکتومی نسبت به عمل استریپینگ و لیگاسیون تهاجم کمتری دارد.

درمان‌های جدیدتر شامل ابلیشن حرارتی درون‌رگی و فلبتومی تابشی می‌شود؛ فلبتومی نوعی از فلبکتومی سرپایی است. در ابلیشن حرارتی درون‌رگی از لیزر یا امواج رادیویی با فرکانس بالا برای گرم کردن رگ‌های آسیب دیده استفاده می‌شود. روش‌های جدیدتر جای زخم کمتری را به جا می‌گذارند و دوران نقاهت آن‌ها نیز کوتاه‌تر است.

لیزردرمانی از روی پوست نیز کاربرد زیبایی دارد و برای از بین بردن رگ‌های عنکبوتی و سطحی کوچک به کار برده می‌شود.

مدت زمان بیماری

واریس عارضه‌ای درازمدت است، اما علائم آن حالت رفت و برگشتی دارد. واریس دوران بارداری که با مشکلات شدیدی همراه است، معمولاً بعد از زایمان بهبود می‌یابد. هرچند ممکن است رگ‌های واریسی کاملاً از بین نرود و بیمار علائم را دوباره در بارداری‌های بعدی تجربه کند.

پیشگیری

برای پیشگیری از واریس لازم است که وزنتان را در حد مطلوب نگه دارید و از ایستادن و نشستن طولانی مدت اجتناب کنید. البته اگر واریس در خانواده‌تان ارثی باشد، حتی با رعایت این توصیه‌ها نیز ممکن است به واریس مبتلا شوید.

چنانچه در حال حاضر به واریس مبتلا هستید، هر چند وقت یکبار دراز بکشید یا بنشینید و پاهایتان را بالاتر از سطح قلب بگذارید تا از بروز علائم جلوگیری کنید. همچنین برخی پزشکان توصیه می‌کنند، در زمان‌هایی که قرار است مدتی طولانی راه بروید یا بایستید، جوراب فشاری یا جوراب‌های خاص واریس بپوشید. جوراب واریس از جمع شدن خون در سیاهرگ‌ها جلوگیری می‌کند و اجازه نمی‌دهد که پاها در اثر وارد شدن فشار به دریچه‌های سیاهرگ‌ها ورم کند.