اکثر افراد از وجود ترومبوز عمیق وریدی و عوارض و خطرات احتمالی آن اطلاعی ندارند. ترومبوز عمیق وریدی به تشکیل لخته خون در یک سیاهرگ عمیق بدن گفته می‌شود و معمولا پاها را درگیر می‌کند این عارضه یکی از دلایل شایع مرگ و میر محسوب می‌شود. در صورتی که لخته خون از جای خود حرکت کند و به سمت ریه برود می‌‌تواند بسیار خطرناک باشد. در صورتی که این عارضه رخ دهد بسیار خطرناک خواهد بود و باعث بروز یک وضعیت حاد می‌شود که آمبولی ریوی نام دارد و زندگی فرد را تهدید می‌کند. احتمال تشکیل لخته خون در هر سنی وجود دارد اما خبر خوب این است که کاملاً قابل پیشگیری است و در صورتی که این عارضه به موقع تشخیص داده شود می‌توان به درمان آن پرداخت. در بخش زیر می‌توانید پاسخ برخی از سوالات متداول درباره ترومبوز عمیق وریدی را مطالعه کنید و اطلاعات مورد نیاز خود را به دست بیاورید.

 ترومبوز عمیق وریدی چیست؟

 ترومبوز عمیق وریدی به تشکیل لخته خون در یکی از سیاهرگ‌های عمیق بدن گفته می‌شود که معمولاً در پا به وجود می‌آید اما احتمال تشکیل آن در بازو نیز وجود دارد و ممکن است سیاهرگ مربوطه به طور کامل یا نسبی محسوب شود.

 چرا ترومبوز عمیق وریدی یک مسئله نگران کننده است؟

 آمبولی ریوی یکی از عوارض جانبی حاد در ترومبوز عمیق وریدی است. احتمال بروز عوارض بلند مدت در پا نیز وجود دارد که از این وضعیت تحت عنوان سندروم پس از لخته یاد می‌‌شود.

 میزان شیوع ترومبوز عمیق وریدی چقدر است؟

 هر ساله از هر هزار نفر یک نفر دچار ترومبوز عمیق وریدی می‌شود که به طور کلی از هر چند هزار نفر از افراد زیر ۲۰ سال یک نفر را درگیر می‌کند و از هر ۱۰۰ نفر از افراد بالای ۸۰ سال نیز یک نفر دچار این بیماری خواهد شد.

 چه عواملی باعث بروز ترومبوز عمیق وریدی می‌شود؟

 در حالت طبیعی جریان خون بدون لخته شدن در سیاهرگ در حال حرکت است. لخته‌های خونی زمانی در بدن شروع به تشکیل می‌‌کنند که سلول‌های خونی برای متصل شدن به هم تحریک شوند. عوامل زیر می‌‌توانند در تشکیل لخته خون و بروز ترومبوز عمیق سیاهرگی نقش داشته باشند:

• کاهش جریان خون در سیاهرگ باعث می‌‌شود که احتمال متصل شدن سلول‌های خونی به هم افزایش یابد. افرادی که به مدت طولانی هیچ گونه حرکتی ندارند و به علت انجام عمل جراحی یا بیماری، استراحت مطلق پس از تصادف یا مسافرت طولانی با هواپیما، ماشین، قطار یا کشتی یا هرگونه موقعیتی که از میزان تحرک آنها می‌‌کاهد بیشتر از دیگران در معرض ریسک تشکیل لخته خون قرار می‌گیرند.
• عواملی از قبیل بارداری یا مصرف برخی از داروهای خاص و حتی عوامل ژنتیکی نیز می‌تواند باعث بروز تغییر در مکانیسم تشکیل لخته خون شوند و سلول‌های خونی را تحریک کند که به هم بچسبند.

چه افرادی بیشتر در معرض خطر تشکیل لخته‌های خونی قرار دارند؟

حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد از گروه‌های زیر دچار آمبولی ریوی یا ترومبوز عمیق وریدی می‌شوند:

• افرادی که چهل سال به بالا سن دارند.
• افرادی که قبلاً سابقه ابتلا به آمبولی ریوی یا ترومبوز عمیق وریدی را دارند.
• افرادی که دچار مشکلات متعدد از قبیل سرطان هستند یا در ناحیه لگن، زانو یا ران تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند.
• تغییرات هورمونی در زنان به ویژه زنان باردار یا زنانی که به تازگی زایمان کرده‌اند یا زنانی که از قرص ضد بارداری استفاده می‌کنند و زنانی که تحت درمان با داروهای جایگزین هورمون هستند.
• افرادی که در خانواده آنها سابقه تشکیل لخته خون وجود دارد و به لحاظ ژنتیکی مشکل دارند.

برخی از افراد هیچ یک از فاکتورهای خطر بالا را ندارند اما با این حال دچار ترومبوز عمیق وریدی می‌شوند به همین دلیل آشنایی با برخی از علائم و نشانه‌های این بیماری می‌‌تواند به تشخیص زودهنگام آن کمک کند.

 افرادی که در گروه‌های پر خطر ابتلا به ترومبوز عمیق وریدی قرار دارند باید چه اقداماتی انجام دهند؟

 اگر شما در گروه‌های پر خطر ابتلا به ترومبوز عمیق وریدی قرار دارید باید به اندازه کافی در خصوص علائم و نشانه‌های ترومبوز وریدی اطلاعات جمع آوری کنید. اگر در این خصوص نگران هستید بهتر است هر چه زودتر به پزشک خود مراجعه کنید و با او مشورت نمایید.

 ترومبوز عمیق وریدی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

معمولاً تشخیص ترومبوز عمیق وریدی دشوار است، علائم و نشانه‌های این اختلال بسیار کم است و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• احساس درد و حساسیت در پا
• تورم در پا که با تورم مچ پا که در پی آسیب دیدگی به وجود می‌‌آید تفاوت دارد.
• قرمزی یا تغییر رنگ پا
• عدم تحمل وزن بدن در صورت وجود لخته خون در پا

 تقریباً می‌‌توان گفت که ترومبوز عمیق وریدی همیشه فقط یک پا را درگیر می‌کند. در صورتی که ترومبوز عمیق وریدی به علت مسافرت طولانی به وجود آمده باشد علائم و نشانه‌های آن چند ساعت یا حتی تا چند روز بعد به وجود خواهند آمد.

 شدت بروز علائم و نشانه‌های ترومبوز وریدی چقدر است؟

 شدت بروز علائم و نشانه‌های ترومبوز عمیق وریدی به اندازه و محل تشکیل لخته خون بستگی دارد. علائم و نشانه‌های این عارضه می‌‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد.

 آیا درمان ترومبوز عمیق وریدی ضروری است؟

ترومبوز عمیق وریدی یک بیماری جدی و حاد است که به بررسی و درمان فوری نیاز دارد.

 چگونه ترومبوز عمیق وریدی در بیمارستان تشخیص داده می‌شود؟

 پزشک از روش‌های متعدد از قبیل معاینه پا انجام آزمایش خون و اسکن التراسوند برای تشخیص ترومبوز وریدی استفاده خواهد کرد. در اسکن اولتراسوند از امواج صدا برای بررسی جریان خون در سیاهرگ استفاده می‌شود و یک روش بدون درد است.

 پس از تشخیص ترومبوز عمیق وریدی در مرحله بعدی چه باید کرد؟

 در صورتی که پزشک به این نتیجه رسید که شما دچار ترومبوز عمیق وریدی هستید در واحد اورژانس بیمارستان به انجام دقیق معاینات پزشکی خواهد پرداخت. اکثر بیماران با خدمات سرپایی تیم درمان ترومبوز مشکلی ندارند. معمولا به طور متوسط حدود ۵ تا ۶ روز در بیمارستان و تحت نظر اعضای تیم درمان ترومبوز قرار خواهید گرفت تا هر روز جریان خون شما بررسی شود.

 ترومبوز عمیق وریدی چگونه درمان می‌شود؟

 معمولاً برای درمان ترومبوز وریدی از داروهای رقیق کننده خون از قبیل هپارین و وارفارین استفاده می‌شود. درمان تخصصی این اختلال به سطح سلامت عمومی بیمار و سابقه پزشکی او بستگی دارد.

 مکانیسم اثر هپارین به چه صورت است؟

 از هپارین برای جلوگیری از تشکیل لخته خون استفاده می‌شود. پزشک برای درمان ترومبوز عمیق وریدی از هپارین با دوز پایین استفاده می‌کند. این دارو به طور متوسط حدود ۵ تا ۶ روز به صورت روزانه به زیر پوست بیمار تزریق می‌شود. دوز مورد نیاز هپارین بر اساس وزن بدن بیمار تعیین و محاسبه خواهد شد.

 مکانیسم اثر وارفارین به چه صورت است؟

 از وارفارین برای جلوگیری از تشکیل لخته خون استفاده می‌‌شود و برای درمان ترومبوز عمیق وریدی به صورت قرص تجویز می‌گردد که باید بیمار هر روز از آن استفاده کند. دوز وارفارین در افراد مختلف با توجه به زمان لخته شدن خون تعیین و محاسبه خواهد شد و پزشک قبل از شروع درمان به انجام معاینات خاص می‌پردازد. در ابتدا به صورت روزانه نمونه خون بیمار تهیه می‌شود تا برای تعیین دوز دارو مورد ارزیابی قرار بگیرد. با شروع و پایدار شدن درمان با داروهای رقیق کننده خون فرآیند جمع آوری نمونه خون بیمار کاهش می‌یابد. پزشک با ارزیابی همه نکات حائز اهمیت به تعیین طول دوره درمان می‌پردازد. از این داروها برای اهداف زیر استفاده می‌شود:

• کاهش ریسک بروز آمبولی ریوی
• جلوگیری از تشکیل لخته خون بیشتر
• رفع علائم و نشانه‌های بیماری
• کاهش احتمال بروز سندروم پس از لخته خون

 سندروم پس از لخته خون (PTS) چیست؟

 سندروم پس از لخته خون در پی آسیب دیدگی پا به علت ترومبوز عمیق وریدی به وجود می‌آید. این اختلال می‌تواند در یک بازه زمانی طولانی با تورم پا، بروز درد، زخم شدن و تغییر رنگ پوست همراه شود پس از شروع فرایند درمان توسط تیم پزشکی بروز این سندروم نیز کاهش خواهد یافت.

 آیا ترومبوز عمیق وریدی تنها اختلال ترومبوزی است؟

 گاهی اوقات در برخی از بیماران لخته‌های خونی در عروق نزدیک سطح پوست پا نیز تشکیل می‌شوند که به این اختلال فلبیت گفته می‌شود و در مقایسه با ترومبوز عمیق وریدی خطر کمتری دارد. معمولاً پزشک عمومی ‌می‌‌تواند برای درمان این مشکل به بیمار کمک کند. برخی از افراد به غیر از پا در سایر نقاط بدن از قبیل قلب (سکته قلبی) و مغزی (سکته مغزی) نیز دچار ترومبوز می‌شوند. به خاطر داشته باشید که این نوع ترمز به ترومبوز وریدی ارتباطی ندارد.

 آمبولی ریوی (PE) چیست؟

 آمبولی ریوی زمانی به وجود می‌‌آید که لخته خون از ترومبوز وریدی جدا شده و مسیر خود را به سمت قلب و سپس به سمت ریه شروع نماید. زمانی که لخته خون وارد ریه می‌شود باعث مسدود شدن جریان خون رسانی به این ناحیه خواهد شد و باعث نارسایی ریوی و در نهایت نارسایی قلبی می‌‌شود. آمبولی ریوی می‌تواند زندگی بیمار را تهدید کند و به همین دلیل به توجه و درمان فوری پزشکی نیاز دارد.

 آمبولی ریوی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

علائم و نشانه‌های آمبولی ریوی متفاوت است می‌تواند بسیار شدید باشد. در بخش زیر به این موارد اشاره می‌کنیم:

• کوتاه بودن شدید تنفس
• احساس درد تیر کشنده در قفسه سینه که با هر بار نفس کشیدن بدتر می‌شود.
• احساس سرگیجه به علت پایین بودن سطح فشار خون
• خون بالا اوردن در هنگام سرفه کردن
• بالا بودن تعداد ضربان قلب

 افراد مبتلا به ترومبوز وریدی باید چه اقداماتی را به منظور کاهش تورم و درد پا انجام دهند؟

• در هنگام نشستن پاهای خود را در سطح بالاتری قرار دهند.
• از تمرینات ورزشی سبک از قبیل پیاده روی و شنا بهره بگیرند.
• طبق دستور پزشک از جوراب مخصوص استفاده کنند. این نوع جوراب متناسب با شرایط جسمانی بیمار طراحی و ساخته می‌شود. استفاده از این جوراب به همه بیماران توصیه می‌گردد.

 علائم و نشانه‌های آمبولی ریوی شامل چه مواردی است؟

 ممکن است برخی از افراد از وجود ترومبوز عمیق وریدی خود اطلاعی نداشته باشند و فقط زمانی از وجود آن آگاه شوند که لخته خون ایجاد شده از محل تشکیل خود جدا شود و به سمت ریه حرکت کند و باعث بروز آمبولی ریوی شود. علائم و نشانه‌های آمبولی ریوی به شرح زیر می‌باشد:

• درد قفسه سینه در هنگام نفس عمیق کشیدن
• کوتاه بودن تنفس
• بالا بودن ضربان قلب
• تب
• سرفه

 چگونه می‌توان از بروز ترومبوز عمیق وریدی جلوگیری کرد؟

 اقدامات مراقبتی برای جلوگیری از بروز ترومبوز وریدی بسیار ساده‌تر از درمان آن پس از ابتلا به بیماری است. بیماران به لحاظ ریسک ابتلا به ترومبوز وریدی ارزیابی می‌شوند و در صورت لزوم در بیمارستان تحت درمان قرار خواهند گرفت. اقدامات مراقبتی به شرح زیر می‌باشد:

• انجام تمرینات ساده ورزشی به بهبود جریان خون در پاها کمک می‌کند.
• مصرف داروهای رقیق کننده خون در بیمارانی که در گروه‌های پرخطر قرار دارند ضروری است. در این موارد پزشک از بیمار می‌خواهد که از جوراب فشاری مخصوص استفاده کند تا از تشکیل لخته خون جلوگیری شود و جریان خون تسریع گردد.
• استفاده از وسایل مکانیکی از قبیل پمپ فشاری نیز می‌تواند بسیار سودمند باشد. بیمار باید در همه مواقع به غیر از زمان پیاده روی از جوراب فشاری مخصوص خود استفاده کنند تا شاهد نتایج حاصل از درمان باشد.