رگ‌های واریسی و رگ‌های عنکبوتی، رگ‌های متورم و پیچ خورده‌ای هستند که معمولاً در پاها ایجاد می‌شوند. رگ‌ واریسی و عنکبوتی در میان زنان شایع‌تر از مردان است. بارداری، سن بالا و چاقی خطر ابتلا به واریس و رگ‌های عنکبوتی را افزایش می‌دهد. واریس و رگ‌های عنکبوتی غالباً بدون درد هستند و مشکلی جدی برای سلامتی به شمار نمی‌روند. البته چنانچه واریس با علائم همراه باشد یا بخواهید رگ‌های واریسی و عنکبوتی را به دلیل ظاهر ناخوشایندشان از بین ببرید، می‌توانید درباره روش‌های درمان واریس با پزشک مشورت کنید.

علل ایجاد رگ‌های واریسی و عنکبوتی

مشکلات دریچه‌های سیاهرگ‌ها مانع از آن می‌شود که خون به طور عادی در جریان باشد و در نتیجه رگ‌های واریسی و عنکبوتی ایجاد می‌شود.

قلب خون سرشار از اکسیژن و مواد مغذی را از راه سرخرگ‌ها به تمام بدن می‌رساند. سپس سیاهرگ‌ها خون را از بخش‌های مختلف بدن به قلب برمی‌گردانند. سیاهرگ‌ها در حالت عادی دریچه‌هایی دارند که مانند زبانه یک‎طرفه عمل می‌کنند. اما اگر دریچه به درستی عمل نکند، خون رو به عقب نشت می‌کند و به جای این که به سمت قلب برود، به بخش‌ پایین‌تر سیاهرگ برمی‌گردد. به مرور زمان خون بیشتری در سیاهرگ جمع می‌شود و دیواره‌های سیاهرگ در اثر تحمل فشار مضاعف ضعیف می‌شود و به این ترتیب سیاهرگ بزرگتر می‌شود.

علائم واریس

برخی بیماران مبتلا به رگ‌های واریسی و عنکبوتی دچار هیچ‌گونه علائمی نمی‌شوند. درهر حال واریس می‌تواند با علائمی همچون احساس خستگی شدید، سنگینی یا درد پاها همراه باشد. علائم در اثر نشستن یا ایستادن طولانی مدت تشدید می‌شود و پس از دراز کشیدن و بالا گذاشتن پاها بهبود می‌یابد.

از دیگر علائم شایع واریس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نبض زدن یا گرفتگی
• ورم
• خارش

تغییر میزان هورمون‌ها بر علائم واریس تاثیر می‌گذارد. به همین دلیل خانم‌ها علائم شدیدتری را در زمان عادت ماهانه یا در دوران بارداری یا یائسگی تجربه می‌کنند.

تشخیص

پزشک پاها را در حالت ایستاده یا نشسته معاینه می‌کند و از بیمار می‌خواهد که علائمش، از جمله نوع درد را شرح دهد. گاهی اوقات لازم است، آزمایش‌هایی جهت تشخیص افتراقی انجام شود.

آزمایش‌های زیر در تشخیص واریس کاربرد دارد:

• سونوگرافی: در این آزمایش از امواج صوتی برای تهیه تصاویری از داخل بدن استفاده می‌شود. پزشک جریان خون را در سیاهرگ‌ها بررسی می‌کند تا دریچه‌های سیاهرگی ضعیف یا دارای نشت و همچنین لخته‌های خون را پیدا کند.
• ونوگرافی: ونوگرافی برای بررسی دقیق‌تر جریان خون در سیاهرگ‌ها انجام می‌شود. ونوگرافی نوعی رادیوگرافی است که در آن از ماده رنگی حاجب برای مشاهده بهتر سیاهرگ‌های پا استفاده می‌شود. ونوگرافی نوعی آنژیوگرافی است، البته آنژیوگرافی برای بررسی ابتلا به بیماری‌های قلبی انجام می‌شود. ونوگرافی صرفاً زمانی توصیه می‌شود که پزشک به وجود لخته خون بزرگ مشکوک شود.

مراحل درمان واریس

• اگر علائم خفیف باشد، پزشک درمان‌های خانگی را پیشنهاد می‌کند. همچنین به بیمار توصیه می‌شود که جوراب واریس را در طول روز بپوشد و شب‌ها دربیاورد تا جریان خون در پاها بهتر شود. ممکن است این اقدامات به مدیریت علائم موجود کمک کند و از ایجاد رگ‌های واریسی و عنکبوتی جدید جلوگیری کند.
• چنانچه جوراب واریس موثر نباشد یا درد و علائم دیگر آزاردهنده بشود، پزشک درمان‌های غیرجراحی را پیشنهاد می‌کند.
• اگر رگ‌های واریسی بسیار بزرگ ایجاد شود و علائم تشدید گردد، جراحی ضرورت می‌یابد.

درمان خانگی واریس

اگر علائم واریس آزارتان می‌دهد، توصیه‌های زیر را در محل کار یا خانه اجرا کنید تا جریان خون در پاهایتان بهتر شود:

• ورزش منظم را فراموش نکنید: عضلات پا به سیاهرگ‌ها کمک می‌کنند تا خون را بر خلاف نیروی جاذبه به سمت قلب برگردانند. بنابراین اگر رگ‌های واریسی یا عنکبوتی در پاهایتان وجود داشته باشد، ورزش دادن عضلات پا از ایجاد رگ‌های واریسی یا عنکبوتی جدید جلوگیری خواهد کرد.
• اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید، وزنتان را کم کنید: اضافه وزن کار سیاهرگ‌ها را برای برگرداندن خون جمع شده در پاها به سمت قلب سخت‌تر می‌کند. بااین توصیف کاهش وزن از ایجاد رگ‌های واریسی یا عنکبوتی جدید جلوگیری می‌کند.
• برای مدتی طولانی ننشینید یا نایستید: اگر مجبورید که در خانه یا محل کار برای مدتی طولانی بنشینید یا بایستید، هر 30 دقیقه یک بار به خودتان استراحت بدهید، بایستید و قدری راه بروید. به این ترتیب عضلات پا بیشتر از حالتی که بی‌حرکت نشسته‌اید یا ایستاده‌اید، می‌توانند به برگشت خون به قلب کمک کنند.
• پاهایتان را بالا بگذارید: پاهایتان را حتی‌الامکان در زمان نشستن روی چهارپایه بگذارید تا برگشت خون از پاها به سمت قلب بهتر شود.

جوراب واریس چگونه به درمان واریس کمک می‌کند؟

جوراب واریس فشار ملایم و پیوسته‌ای را به سیاهرگ‌ها وارد می‌کند و جریان خون را در پاها افزایش می‌دهد. سه نوع جوراب واریس وجود دارد:

• جوراب شلواری فشاری و نگهدارنده: این نوع جوراب واریس حداقل فشار را اعمال می‌کند و در اکثر داروخانه‌ها و فروشگاه‌های لوازم پزشکی فروخته می‌شود.
• جوراب فشاری غیرتجویزی با اعمال فشار افزایشی: این نوع جوراب واریس فشار بیشتری را به دور پا، مچ پا و پایین پا وارد می‌کند؛ در این نقاط برای برگرداندن خون به قلب به فشار بیشتری نیاز است. این نوع جوراب واریس در بعضی داروخانه‌ها و فروشگاه‌های لوازم پزشکی فروخته می‌شود.
• جوراب فشاری تجویزی با اعمال فشار افزایشی قوی: این جوراب بیشترین میزان فشار را به دور پا، مچ پا و پایین پا وارد می‌کند. برای تهیه این نوع جوراب واریس به نسخه پزشک نیاز دارید، به خصوص اگر بیمه خسارت خرید جوراب واریس را می‌پردازد. به علاوه جوراب واریس تجویزی باید توسط فردی که در این زمینه آموزش دیده است، اندازه‌گیری و پوشانده شود. این نوع جوراب واریس در بعضی داروخانه‌ها و فروشگاه‌های لوازم پزشکی فروخته می‌شود.

جوراب‌های واریس قوی‌تر ممکن است باعث ناراحتی بیمارانی بشود که به عارضه‌های مختلفی از قبیل نارسایی قلبی یا بیماری قلبی مبتلا هستند. بنابراین از پزشک معالج‌تان سوال کنید که آیا ممکن است پوشیدن جوراب واریس قوی یا تجویزی با توجه به شرایطتان خطری برایتان داشته باشد یا خیر.

درمان های غیرجراحی واریس

ممکن است پزشک دارو برای درمان علائمی مانند ورم، خارش و درد تجویز کند.

در این بخش دیگر درمان‌های غیرجراحی رگ‌های واریسی و عنکبوتی را معرفی می‌کنیم.

اسکلروتراپی

اسکلروتراپی پرکاربردترین درمان برای رگ‌های واریسی و عنکبوتی کوچک‌تر است. پزشک ماده‌ای شیمیایی را در سیاهرگ تزریق می‌کند. این ماده باعث ورم کردن دیواره‌های سیاهرگ، چسبیدن آن‌ها به هم و بسته شدن رگ می‌شود. در نتیجه جریان خون در رگ درگیر متوقف می‌شود و رگ به بافت همبند جای زخم تبدیل می‌شود. ممکن است توصیه شود که بعد از درمان، جوراب واریس بپوشید تا فرآیند التیام تسهیل شود. سیاهرگ ظرف چند هفته از بین می‌رود. ممکن است لازم باشد درمان چند بار تکرار شود تا نتیجه مطلوب به دست بیاید. همچنین احتمال عود واریس وجود دارد.

سیستم بستن رگ

این سیستم فقط بر روی سیاهرگ‌هایی جواب می‌دهد که دقیقاً زیر سطح پوست قرار دارند و سیاهرگ‌های عمقی‌تر به این روش قابل درمان نیستند. سیاهرگ با تزریق نوعی چسب برای همیشه بسته می‌شود. سیاهرگ‌های سالم دور رگ بسته شده، وظیفه انتقال خون را به عهده می‌گیرند.

لیزردرمانی از روی پوست

لیزردرمانی می‌تواند سیاهرگ‌های واریسی و عنکبوتی با قطر کمتر از سه میلی‌متر را درمان کند. پالس‌های بسیار قوی نور در این روش از روی پوست به سیاهرگ تابانده می‌شود. تابش لیزر موجب می‌شود که سیاهرگ به آهستگی از بین برود. درمان باید چند بار تکرار شود تا رگ عنکبوتی پا بسته شود. همچنین احتمال دوباره ایجاد شدن رگ عنکبوتی یا واریسی وجود دارد.

حرارت درمانی درون‌رگی (ابلیشن با لیزر و رادیوفرکوئنسی) 

حرارت درمانی برای از بین بردن سیاهرگ‌های سطحی برجسته و بزرگ‌تر پا کاربرد دارد. پزشک لوله کوچکی را درون سیاهرگ قرار می‌دهد، سپس پروب کوچکی را در این لوله جایگذاری می‌کند. دستگاهی که سر پروب قرار دارد، داخل سیاهرگ را گرم می‌کند و آن را می‌بندد. این دستگاه از امواج رادیویی یا انرژی لیزر برای بستن همیشگی رگ استفاده می‌کند. سیاهرگ‌های سالم دور رگ بسته شده، جریان خون عادی را برقرار می‌کنند.

انواع جراحی واریس

چنانچه رگ واریسی بسیار بزرگ و علائم آن شدید باشد، پزشک جراحی را توصیه می‌کند. انواع جراحی واریس به شرح زیر است:

• فلبکتومی سرپایی: سیاهرگ‌هایی که دقیقاً زیر سطح پوست قرار دارد، در این عمل بریده می‌شود. متخصص قلب و عروق برش‌های بسیار کوچکی را روی پوست ایجاد می‌کند و سیاهرگ را با قلاب از پا بیرون می‌کشد. رگ معمولاً در یک جلسه بیرون کشیده می‌شود و جای زخم بسیار کوچکی باقی می‌ماند. بسیاری از بیماران فردای روز عمل می‌توانند فعالیت‌های روزمره‌شان را از سر بگیرند. رگ‌های سالم جریان خون عادی را برقرار می‌کنند.
• جراحی لیگاسیون و استریپینگ (بستن و بریدن): این عمل برای درمان سیاهرگ‌های واریسی بزرگتر انجام می‌شود. جراح برش‌های کوچکی را روی پوست ایجاد می‌کند، سپس سیاهرگ درگیر را از راه این برش‌ها می‌بندد و بیرون می‌کشد. دوران نقاهت بعد از عمل ممکن است تا یک ماه طول بکشد. رگ‌های سالم وظیفه انتقال خون رگ درمان شده را به عهده می‌گیرند.

پی‌آمدهای درمان نکردن واریس

اکثر سیاهرگ‌های واریسی و عنکبوتی مشکلی جدی را برای سلامتی ایجاد نمی‌کنند. البته رگ‌های واریسی بزرگتر موجب درد، نبض زدن و ناراحتی، به ویژه بعد از نشستن یا ایستادن طولانی مدت می‌شوند.

واریس گاهی اوقات عوارضی جدی از قبیل موارد زیر را به دنبال دارد:

• زخم‌های پوستی: انباشته شدن خون در سیاهرگ‌ها در درازمدت موجب ایجاد زخم پوستی می‌شود. این زخم‌ها دردناک هستند و التیام آنها دشوار است. درمان این زخم‌های پوستی به مراقبت ویژه نیاز دارد.
• خونریزی: آسیب دیدن رگ واریسی باعث خونریزی می‌شود. پوست روی رگ‌های واریسی به تدریج نازک می‌شود و به راحتی آسیب می‌بیند. در نتیجه کوچکترین آسیبی موجب خونریزی می‌شود.
• ترومبوفلبیت سطحی: لخته خون در سیاهرگ، دقیقاً زیر سطح پوست تشکیل می‌شود. این نوع لخته خون باعث قرمزی پوست، سفتی، داغی و حساس به لمس شدن سیاهرگ و درد و ورم می‌شود.
• ترومبوز وریدهای عمقی (DVT): خون در سیاهرگ‌هایی که در عمق بیشتری زیر پوست قرار دارند، لخته می‌شود. این عارضه ممکن است هیچ گونه نشانه یا علامت خاصی نداشته باشید یا با درد، ورم، داغ شدن و احساس کشش در ساق پا همراه باشد. بی‌حرکت نشستن برای مدت طولانی، برای مثال هنگام سفرهای هوایی طولانی‌تر از 8 ساعت، خطر لخته شدن خون را افزایش می‌دهد. ممکن است لخته خون جدا شود و به سمت ریه‌ها حرکت کند. چنانچه لخته خون باعث انسداد در ریه شود، فرد به عارضه آمبولی ریه دچار می‌شود که با علائمی همچون درد قفسه سینه، مشکل تنفسی و سریع شدن ضربان قلب همراه است. آمبولی ریه عارضه‌ خطرناکی است که ممکن است به مرگ بیمار بیانجامد. برای پیشگیری از لخته شدن خون در سفرهای هوایی طولانی می‌توانید جوراب واریس بپوشید، آب فراوان بنوشید و هر چند وقت یکبار کمی راه بروید.

آیا نتایج درمان واریس دائمی است؟

ممکن است دائمی باشد. رگ واریسی در بعضی درمان‌ها برای همیشه بسته می‌شود یا از بدن خارج می‌شود. البته به مرور زمان احتمال دارد که رگ واریسی یا عنکبوتی جدیدی ایجاد شود. بعضی عامل‌های خطر واریس، مانند سن و سابقه خانوادگی غیرقابل کنترل است. اگر رگ واریسی جدیدی به وجود بیاید، باید درمان یا جراحی برای بستن یا درآوردن رگ دوباره انجام شود.

پوشیدن جوراب واریس از تشکیل شدن رگ‌های واریسی یا عنکبوتی جدید جلوگیری می‌کند.

پیشگیری

پیشگیری از واریس همواره ممکن نیست، به ویژه اگر باردار باشید یا سابقه خانوادگی ابتلا به واریس داشته باشید. جنبه‌های دیگری از زندگی، از قبیل افزایش سن نیز وجود دارند که قابل کنترل نیستند و در ایجاد رگ‌های واریسی و عنکبوتی نقش دارند.

البته با روش‌های خانگی ساده‌ای مانند ورزش کردن و کاهش وزن می‌توانید سلامتی‌تان را ارتقاء بدهید و از تشکیل شدن رگ‌های واریسی جدید جلوگیری کنید. همچنین رعایت این توصیه‌ها درد و ناراحتی پاهایتان را کاهش می‌دهد.