تزریق وریدی یا تزریق در سیاهرگ، یک روش درمانی است که دهه‌هاست در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی از آن استفاده می‌شود و به طور سنتی برای رفع علائمی از کم آبی بدن گرقته تا مشکلات جذب مواد مغذی به کار می‎‌رود. آب رسانی (هیدراتاسیون) و دریافت میزان کافی مواد مغذی از عوامل کلیدی دستیابی به سلامتی مطلوب هستند. طی چند سال گذشته، نقش درمان با تزریق وریدی افزایش یافته است. تزریق داخل ورید با رفع کمبود آب بدن باعث می‌شود فرد احساس سلامتی بیشتر پیدا کند… با این همه، این روش صرفا با آب رسانی به بدن باعث احساس سلامتی بیشتر نمی‌شود!

درمان با تزریق داخل وریدی چیست؟ 

در تزریق وریدی مایعات و مواد مغذی مستقیماً وارد ورید (سیاهرگ) می‌شوند. مسیر وریدی سریع‌ترین راهی است که داروها و مایعات می‌توانند از طریق جریان خون وارد بدن شوند. بنابراین، مواد مغذی مستقیماً وارد گردش خون شده و تقریباً بلافاصله برای بدن قابل استفاده هستند.

به طور معمول وقتی مواد مغذی به شکل خوراکی مصرف شوند،  فرد همه مزایا آن‌ها را دریافت نخواهد کرد. این مساله دلایل مختلفی دارد. به عنوان مثال، ناتوانایی روده در پردازش صحیح مواد مغذی یا پایین بودن سطح تحمل فرد برای دریافت دوزهای بالای ویتامین و مواد معدنی، عمل جذب را دشوار می‌کند.

در تزریق وریدی این مشکل وجود ندارد. به کمک تزریق وریدی ان فرد می‌تواند هر میزان مواد مغذی که نیاز دارد را دریافت کند. همچنین این بدان معنی است که در هر بار تزریق 100٪ مواردی که فرد به آن نیاز دارد تامین خواهد شد. پس قطعاً درمان با تزریق وریدی نتایج ارزنده‌ای برای فرد به بار خواهد آورد.

انواع تزریق در سیاهرگ دست و بازو

تزریقات در سیاهرگ‌ دست و بازو ممکن است کوتاه مدت یا بلند مدت باشند. تزریق وریدی کوتاه مدت در وریدهای محیطی واقع در دست و بازو ( و یا پاها و پوست سر نوزادان) که نزدیک به سطح پوست هستند، انجام می‌شود. تزریقات وریدی طولانی مدت معمولاً در وریدهای مرکزی بزرگتر و عمقی‌تر انجام می‌شوند.

پرستاری که قرار است تزریق را انجام دهد بر اساس نوع ماده تزریقی و طول مدت تزریق نوع کاتتر را انتخاب می‌کند. انواع کاتترهای مورد استفاده در تزریق وریدی شامل موارد زیرند:

• کاتتر محیطی – یک کاتتر کوتاه است که دقیقاً زیر پوست قرار داده می‌شود.
• پیک‌لاین (PICC) – یک کاتتر محیطی بلند است که درون بازو کاشته شده و سپس به سمت یک رگ بزرگ در قفسه سینه هدایت می‌شود.
• کاتتر مرکزی – یک کاتتر بلند است که از طریق یک سیاهرگ وارد بدن شده و به سمت سیاهرگ بزرگی در قفسه سینه هدایت می‌شود.
• قفل کردن کاتتر – بعضی اوقات بیمار فقط برای دریافت دارو به تزریق وریدی نیاز دارد و بین دریافت دوزها قرار نیست مایع دیگری دریافت کند. در این صورت، پرستار پس از تزریق دوز دارو، کیسه دارو و لوله بلند آن را جدا کرده، کاتتر تزریق وریدی را باز کرده و اتصال آن را قطع می‌کند.

کاربرد تزریق داخل سیاهرگ دست 

آبرسانی

تزریق داخل سیاهرگ یکی از پرتکرارترین روش‌های درمانی است. این روش در مراکز اورژانس‌، بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، خانه‌های سالمندان و تحت بعضی شرایط خاص، در خانه خود بیماران انجام می‌شود.

از تزریقات داخل وریدی به دلایل زیادی استفاده می‌شود. یکی از رایج‌ترین موارد، جبران مایعات از دست رفته برای بیمارانی است که بدنشان کم آب شده‌ است. در بیمارانی که دچار اسهال شدید و / یا استفراغ شدید  باشند، به ویژه کودکان، بدن ممکن است به سرعت و به شدت دچار کم آبی شود. به کمک تزریق داخل سیاهرگ می‌توان مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته را جبران کرد در عین این که به دستگاه گوارش هم فشار نخواهد آمد. تزریق مایعات به سیاهرگ دست برای جلوگیری از کمبود آب در بیمارانی که قرار است تحت عمل جراحی قرار بگیرند و نباید از طریق دهان چیزی بخورند نیز تجویز می‌شود. از تزریق وریدی مایعات برای باز نگه داشتن رگ‌ها نیز ممکن است استفاده شود.

تزریق داروها

از تزریق داخل سیاهرگ برای انتقال دارو‌ به بدن افراد نیز استفاده می‌شود. ساده‌ترین شکل تزریق وریدی، آن است یک دوز دارو به طور مستقیم به ورید تزریق ‌شود. روش معمولتر آن است که پزشک دستور می‌دهد دارو به مایعی (سرمی) که از قبل در حال تزریق به داخل سیاهرگ است اضافه شود. داروهایی که معمولا به این شکل به بدن بیمار منتقل می‌شوند شامل داروهای آنتی بیوتیک برای درمان عفونت، داروهای ضد انعقاد خون برای جلوگیری از لخته شدن خون، داروهای ترومبولیتیک برای حل شدن لخته‌های خونی که از قبل ایجاد شده‌اند و داروهای شیمی درمانی برای درمان سرطان هستند. داروهای بیهوشی، داروهای فشار خون و قلب و داروهای ضد تشنج نیز ممکن است با استفاده از روش تزریق وریدی به بدن بیماران منتقل شوند. داروهای دیگری که از طریق تزریق وریدی مصرف می‌شوند، داروهایی هستند که به دستگاه گوارش آسیب می‌رسانند و یا آنزیم های گوارشی و اسیدیته بالای انزیم‌های معده تاثیر آنها را از بین می‌برد.

انتقال خون یا فرآورده‌های خونی

از تزریق وریدی برای انتقال خون یا فرآورده‌های خونی مانند پلاسما یا گلبول‌های قرمز نیز استفاده می‌شود. و در نهایت، از تزریق داخل سیاهرگ برای تأمین مواد مغذی مورد نیاز بدن نیز استفاده می‌شود: از تزریق کوتاه مدت مخلوط قند (دکستروز، گلوکز)، آب و مواد معدنی (به نام الکترولیت) مانند سدیم، پتاسیم، منیزیم، کلسیم، کلرید و بی کربنات گرفته تا تأمین کل مواد مغذی مورد نیاز بدن فرد از طریق تزریق بلند مدت داخل وریدی. این روش تغذیه کامل وریدی (TPN) نامیده می‌شود و هنگامی که سیستم گوارش فرد مسدود شده باشد، یا جذب مواد مغذی متوقف شده و به دلیل مشکلاتی مانند بیماری کرون، کولیت اولسروز یا در مواقعی که فرد به تازگی جراحی روده انجام داده، دستگاه گوارش به استراحت نیاز داشته باشد، از آن استفاده می‌شود. از تغذیه کامل وریدی  به این دلیل که کل مواد مغذی مورد نیاز بدن را تامین می‌کند، برای افرادی که دچار سوختگی شدید شده‌اند نیز استفاده می‌شود.

کاربردهای دیگر تزریق داخل سیاهرگ

علاوه بر این‌ها از تزریقات وریدی برای موارد درمانی زیر نیز ممکن است استفاده شود:

• افزایش سطح ایمنی بدن
• رفع خستگی
• سم زدایی بدن
• کاهش استرس
• رفع اضطراب
• تسریع روند بهبود از اسیب دیدگی‌های ورزشی
• بهبود بخشیدن زیبایی
• رفع بیماری
• تقویت متابولیسم
• کاهش زمان بهبودی
• رفع سردرد
• بهبود خلق و روحیه

آماده سازی 

روش تزریق وریدی نیازی به آمادگی خاصی توسط خود بیمار ندارد. اما پرستار باید تجهیزات را آماده کرده  و چهار مورد ذیل را قبل از سوراخ کردن ورید بررسی کند. این موارد عبارتند از: بیمار صحیح، محلول مناسب، داروی مناسب و مسیر درست تزریق دارو. شخصی که کار تزریق را انجام می‌دهد باید اقدامات احتیاطی لازم برای عدم ابتلا به آلودگی و عفونت خون به واسطه بیماری‌هایی مانند ایدز یا هپاتیت را هم انجام دهد.

قبل از قرار دادن کاتتر مورد استفاده برای تزریق وریدی، پرستار باید در مورد این که آیا بیمار نسبت به مواد و داروهای ضد عفونی کننده، به ویژه ید یا لاتکس آلرژی دارد یا خیر از او سوال کند. محل قرار دادن کاتتر باید بر اساس شرایط رگ‌های بیمار، مدتی که انتظار می‌رود تزریق وریدی طول بکشد، نوع مایعاتی که باید تزریق شوند و نیاز احتمالی به نقاط دیگری برای قرار دادن کاتتر در آینده، انتخاب شود. پرستار باید اقدامات احتیاطی لازم برای جلوگیری از ابتلا به آلودگی‌های خونی را رعایت کند.

نحوه انجام تزریق وریدی

تزریق وریدی محیطی (کوتاه مدت)

برای تزریق وریدی محیطی (کوتاه مدت)، پرستار ابتدا سر سرنگ مناسبی را انتخاب کرده و تجهیزات لازم از جمله لوله، محلولی که قرار است تزریق شود و سیستم انتقال دارو را آماده می‌کند. سپس، سیاهرگ را انتخاب می‌کند. در نوزادان و کودکان نوپا می‌توان از وریدهای پوست سر، پاها و بازوها استفاده کرد. در کودکان بزرگتر و بزرگسالان، وریدهای پشت دست یا بازو را انتخاب می‌کنند. انتخاب ورید به نوع کاتتر مورد استفاده، نوع محلولی که قرار است تزریق شود و شرایط رگ‌های بیمار بستگی دارد. سپس یک رگ‌بند بین محل قرار دادن کاتتر و قلب، به فاصله 5-6 اینچ (12-15 سانتی متر) بالاتر از محل قراردهی کاتتر محکم بسته می‌شود. پوست با ماده ضد عفونی کننده تمیز می‌شود. گاهی ممکن است از بی حسی موضعی هم استفاده شود. سپس با یک سرنگ پوست را سوراخ کرده و آن را وارد ورید می‌کنند. پرستار با مشاهده برگشت خون به داخل کاتتر یا کشیدن خون در سرنگ متصل به سوزن ‌می‌فهمد که کاتتر در جای درستی وارد شده است.

جايگذاری كاتتر با سوزن پروانه‌ای

در صورت استفاده از سوزن پروانه‌ای، سوزن در موقعیت مورد نظر چسبانده می‌شود.

روش جايگذاری كاتتر از روی سوزن (over – the – needle)

در روش جايگذاری كاتتر از روی سوزن، کاتتر را از روی سوزن داخل ورید می ‌فرستند، سپس سوزن را بیرون کشیده و لوله کاتتر را در جای خود با نوار چسب محکم می‌کنند، سپس رگ‌بند را آزاد کرده و میزان جریان مایع را تنظیم می‌کنند. مراحل کار ثبت می‌شود. خط تزریق و میزان جریان در فواصل منظم مجددا بررسی و ثبت می‌شود. کل روند کار باید تحت شرایط استریل انجام شود تا از عفونت احتمالی جدی جلوگیری شود.

کاتتر سیاهرگ مرکزی

از  کاتتر سیاهرگ مرکزی اغلب هنگامی استفاده می‌شود که درمان با تزریق وریدی بیش از یک هفته اما کمتر از یک ماه طول بکشد. این نوع کاتتر را وارد رگی نزدیک آرنج کرده و سپس به سمت یکی از رگ‌های بزرگ در قسمت فوقانی قفسه سینه یا گردن هدایت می‌کنند.

کاتتر مرکزی محیطی یا پیک‌لاین

در مواردی که درمان با تزریق در سیاهرگ از یک ماه تا یک سال ادامه داشته باشد، از کاتتر مرکزی محیطی یا پیک‌لاین (PICC) استفاده می‌شود. این نوع کاتتر اغلب در ورید اجوف فوقانی، یعنی سیاهرگ اصلی که خون را به قلب باز می‌گرداند نصب می‌شود. انتخاب محل کاشت کاتتر حداقل تا حدودوی به علتی که تزریق وریدی برای آن انجام می‌شود بستگی دارد. نصب و کاشت این کاتترها با جراحی انجام می‌شود. برای انجام آن بیمار را معمولاً در موقعیتی قرار می‌دهند که سر پایین‌تر از بدن باشد. محل کاشت کاتتر، (که اغلب یک سیاهرگ در بازو است)، ضد عفونی می‌شود. برای ورود به ورید از سوزن و سرنگ استفاده می‌شود. سپس ، سرنگ را خارج کرده و یک سیم راهنما را از طریق سوزن وارد رگ می‌کنند. سپس سوزن را برداشته و سیم راهنما در جای خود باقی می‌ماند. کاتتر را از روی سیم راهنما سر داده و وارد رگ می‌کنند. سپس کاتتر در موقعیت نهایی خود مستقر می‌شود. موقعیت کاتتر به کمک تصویربرداری با اشعه ایکس از قفسه سینه تأیید می‌شود. در نهایت سیم راهنما را خارج کرده و کاتتر را در جای خود بخیه می‌زنند.

دستگاه‌های دستیابی عروقی

دستگاه‌های دستیابی عروقی امکان دسترسی تقریبا دائمی به عروق را برای تزریق وریدی فراهم می‌کنند. این دستگاه‌ها اغلب برای بیماران سرطانی که باید مکررا از طریق تزریق وریدی شیمی درمانی انجام دهند استفاده می‌شوند و توسط جراح و رادیولوژیست و (کادر اتاق عمل) در اتاق عمل در بدن بیمار نصب می‌شوند. ابتدا بیمار را برای جراحی آماده می‌کنند. سپس برشی در یکی از وریدهای بازو یا گردن ایجاد می‌‎شود. سپس رادیولوژیست با استفاده از فلوروسکوپ کاتتر را به سمت محل استقرار نهایی آن، که ورید بزرگی است که خون را به قلب بر‌می‌گرداند، هدایت می‌کند. در نهایت کاتتر در جای خود بخیه زده می‌شود.

روند انجام تزریق وریدی 

تزریق در سیاهرگ درمانی آسان و بی‌خطر بوده و تقریباً بدون درد است. بیشتر بیماران در حین نصب کاتتر برای تزریق وریدی فقط چیزی شبیه یک نیشگون کوچک احساس می‌کنند. علاوه بر این، احساس خنک شدن در طول درمان مساله‌ای طبیعی است. مهمتر از همه این که تزریق وریدی عارضه جانبی مهمی ندارد.

مراقبت‌های بعدی 

تزریق وریدی در تمام طول خود باید به صورت استریل انجام شود. پس از آن که خط تزریق در محل خود کاشته شد، مرتبا باید کنترل و شستشو شود. کاتترهای تزریق وریدی محیطی باید هر سه یا چهار روز یکبار تعویض شوند. محل نصب خط تزریق وریدی پس از برداشتن آن، باید تا زمان بهبود تمیز نگه داشته شود.

چه زمانی باید پرستار را صدا کنیم؟ 

در صورت بروز هر یک از موارد زیر پرستار را صدا بزنید:

• اگر بیمار از تزریق وریدی احساس ناراحتی می‌کند و به کمک نیاز دارید.
• در صورت مشاهده هر یک از این علائم:
  • قرمزی در اطراف محل کاشت کاتتر تزریق وریدی
  • تورم، پف کردن یا سفت شدن پوست در اطراف محل خط تزریق
  • سفید شدن (روشن‌تر شدن ) پوست در اطراف محل خط تزریق
  • وجود درد یا حساسیت به لمس در اطراف خط تزریق
  • عمل نکردن خط تزریق
  • خنک شدن دمای پوست در نواحی اطراف خط تزریق روی پوست سر، دست، بازو یا پا
• در صورت شل شدن لوله خط تزریق.
• در صورت به صدا در آمدن زنگ هشدار پمپ خط تزریق که در این موارد پرستاران خودشان این صدا را شنیده و معمولاً قبل از این که آن‌ها را صدا کنید حاضر می‌شوند.
• اگر دارویی باعث احساس گزش یا سوزش شود. اگرچه در مورد برخی از داروهای خاص امکان احساس سوزش هست، اما پرستار می‌تواند این مشکل را کاهش دهد.
• در صورتی که هر سوال یا نگرانی دیگری در این خصوص داشته باشید.

عوارض 

بروز بعضی عوارض در اثر تزریق در سیاهرگ معمول است. این عوارض به دو دسته تقسیم می‌شوند: عوارض مربوط به محل قرار گرفتن خط تزریق و عوارض مربوط به مایعات تزریقی. عفونت شایع‌ترین عارضه جدی مربوط به محل کاشت خط تزریق است. سایر عوارض مربوط به ناحیه کاشت خط تزریق عبارتند از:

• آسیب رسیدن به ورید و نشت خون به بافتهای مجاور (ارتشاح موضعی)
• کبودی در محل ورود خط تزریق (هماتوم)
• التهاب و تحریک سیاهرگ‌ها (فلبیت)
• تشکیل لخته‌هایی خون در سر کاتتر
• سوراخ كردن تصادفی شريان هنگام وارد كردن کاتتر
• وجود هوا در کاتتر
• انسداد کاتتر
• جابجا شدن تصادفی کاتتر

نتایج درمان با تزریق وریدی

نتایج حاصل از تزریق وریدی در درجه اول به علتی که این درمان برای آن انجام می‌شود بستگی دارد. به طور معمول، اثرات این نوع درمان از 12 تا 24 ساعت پس از تزریق کاملاً محسوس خواهد بود، اگرچه بسیاری از افراد بلافاصله پس از شروع درمان احساس بهتری پید می‌کنند. اثرات درمان بسته به شرایط، محلول تزریقی و نوع روش تزریق وریدی 8 روز تا 3 هفته دوام دارند.